چکیده:
افزایش جمعیت و توسعه و گسترش شهرنشینی، باعث تخریب اراضی زراعی و فضاهای سبز در داخل شهرها و حواشی آنها شده است. این عامل، شهرنشینها را به تدریج از طبیعت دور کرده و تراکم بیش از حد جمعیت و دخالت در محیط طبیعی، نیازهای زیست محیطی انسان به فضاهای سبز را بیشتر بروز داده است. افزایش جمعیت شهری و نتیجتا گسترش و توسعهی فضایی شهری نامناسب شهر تبریز به پیرامون آن باعث تخریب اراضی و باغات مناسب اطراف شهری گردیده است که برنامهریزیهای نادرست، سیستم مدیریتی نامناسب و نیروی انسانی غیر متخصص در مجموعه مدیریت شهری از عوامل اصلی تخریب این فضاها بوده است. در این پژوهش، اطلاعات اولیه از سازمانهای مختلف، همچون سازمان مسکن و شهرسازی استان، شهرداریها و... جمعآوری و با استفاده از نقشه کاربری منتج از تصاویر ماهوارهای و مصوبات کمیسیون ماده 5 استان، به تجزیه و تحلیل تغییرات کاربری شهری و توسعه کالبدی شهر تبریز پرداخته شده است. در نهایت با استفاده از مدل هلدرن به بررسی رشد بیقواره شهری پرداخته شد. برای تحلیل میزان تغییرات کاربری اراضی شهری در تبریز، از تصاویر ماهوارهای TM (1989) و SPOT 5 (2005) استفاده شده است و نتایج نشانگر آن است که هدایت نادرست توسعهی شهری در دورهی 16 ساله باعث تخریب بیش از 1100 هکتار از فضای سبز و بیش از 3700 هکتار زمین زراعی شده است. عوامل اصلی این توسعه بیبرنامه، از یکسو، عدم توجه به راهکارها و پیشنهادات طرحهای جامع تبریز در توسعهی فضایی شهر تبریز که توسعهی شهر در آن طرحها به سوی جنوب و شمالغربی پیشنهاد گردیده بود است. ولی شهر برخلاف این پیشبینیها به طرف شرق و شمالشرق شهر که زمینهای کشاورزی و باغات در این قسمت از شهر مستقر بوده است، توسعهیافته و باعث تخریب این زمینها گردیده است. از سوی دیگر، سیستم مدیریتی نامناسب شهری و دخالت ارگانها و مقامات استانی در توسعهی شهری باعث توسعهی نامناسب شهری گردیده است بطوریکه بر اساس مصوبات کمیسیون ماده 5 شهر تبریز در سالهای 85 و 86، بیش از 56 هکتار از کاربری فضای سبز به کاربریهای دیگر تغییر یافته است. همچنین نتایج حاصل از مدل هلدرن نشانگر آنست که 40 درصد رشد فیزیکی شهر مربوط به افزایش جمعیت شهر و 60 درصد آن مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر تبریز بوده است.