چکیده:
اهمیت پرسش از هستی خدا و تاثیرات گسترده آن در کلیت زندگی انسان، باعث تلاش فیلسوفان و متکلمان برای ارائه برهانی عقلانی در این خصوص شده است که براهین متنوعی چون برهان های وجودی، فطرت، حدوث، حرکت، نظم، اخلاقی، و جهان شناختی از این جمله اند و از قرون گذشته تاکنون با تعابیر و تفاسیر گوناگونی ارائه شده و می شوند. در این میان، برهان جهان شناختی، از جهات چندی دارای اهمیت است که باعث مهم ترشدن آن و تقربش به نوعی برهان عقلانی و جهان شمول شده است: 1. در سنت فلسفی غربی و اسلامی، این برهان در مقایسه با دیگر براهین، از جانب فیلسوفان و متکلمان بیش تری مورد استفاده واقع شده و تنوع بیش تری از تقریرها را به خود اختصاص داده است؛ 2. این برهان دارای خصوصیات مشترک دینی، کلامی، و فلسفی است، لذا اکثر متکلمین با استفاده از روش های فلسفی و کلامی آن را به کار برده اند؛ 3. این برهان از فهم عقلانی نسبتا عمومی آغاز کرده و اصول واقعیت هستی و علیت و وابستگی علت به معلول را محور استدلال خود قرار داده، که آن با تعابیر گوناگون برای اکثریت مردم قابل فهم است؛ 4. در این برهان از وجود معلول و وابستگی آن، وجود علت که در نهایت خداست، استفاده شده، یعنی سیر عقلانی از معلول به علت، که محور روش استدلالی این برهان است بسیار مناسب تر از سیر از علت به معلول است؛ 5. عدم وابستگی این برهان به براهین دیگر، در حالی که برخی از آن ها، چون برهان نظم، حرکت، و حدوث صرفا با پذیرش برخی از مقدمات این برهان قابل استفاده هستند؛ 6. استفاده از حداقل اصول، چون پذیرش واقعیت و اصل علیت برای اثبات خدا و یگانگی او در این برهان؛ 7. مطابقت محتوا و مفاد این برهان، یعنی وابستگی و نیازمندی موجودات در این جهان و حاکمیت اصل علیت با واقعیت های خارجی در تحلیل عقلانی. در این مقاله ضمن نگاهی کوتاه به اهمیت برخی تقریرهای برهان در سنت فلسفی غرب و اسلام، تلاش می شود ویژگی های عقلانی آن در موارد مذکور بررسی و تحلیل شوند
خلاصه ماشینی:
جستارهای فلسفة دین، انجمن علمی فلسفه دین ایران سال دوم، شمارة اول، بهار 1392، صص 67 - 86 تحلیل ویژگیهای عقلانی برهان جهانشناختی 16 قدرتالله قربانی 1 چکیده اهمیت پرسش از هستی خدا و تأثیرات گستردة آن در کلیت زندگی انسان، باعث تلاش فیلسوفان و متکلمان برای ارائة برهانی عقلانی در این خصوص شده است که براهین متنوعی چون برهانهای وجودی، فطرت، حدوث، حرکت، نظم، اخلاقی، و جهانشناختی از این جملهاند و از قرون گذشته تاکنون با تعابیر و تفاسیر گوناگونی ارائه شده و میشوند.
مقدمه برهان جهانشناختی (cosmological argument)، که در فلسفة اسلامی از آن به برهان امکان و وجوب تعبیر میشود، از براهین مهم اثبات وجود خداست که علل این اهمیت باعث شده تا در سنت فلسفی غربی و اسلامی در برابر انتقادات مخالفین، امکان مقاومت بیشتری داشته باشد و حتی توانمندیهای جدیدی را از خود نشان دهد.
با نظر به امکان ویژگیهای عقلانی این برهان، میتوان به استقلال آن از براهین دیگر، مثل نظم، وجودی، حرکت، حدوث، فطرت، و صدیقین توجه داشت؛ یعنی زمانی که دیگر براهین اثبات وجود خدا مورد انتقادات بیشتری قرار میگیرند، بهنظر میرسد یگانه برهانی که امید میرود توان مقاومت بیشتری داشته باشد و کسان بیشتری را متقاعد سازد، برهان جهانشناختی است.
بنابراین، در این مقاله با نظر به برخی محدودیتهای دیگر براهین نظم، وجودی، حدوث، حرکت، فطرت، و صدیقین، و ویژگیهای ممتاز برهان جهانشناختی، تلاش میشود تا نشان داده شود که آن در مقایسه با دیگر براهین اثبات وجود خدا دارای عقلانیت بیشتری است، طوریکه ارائة تقریرهای مناسب از آن امکان پذیرش گستردهتری را فراهم میسازد.