چکیده:
دیدگاه های مختلفی در طرح و اجرای ضمان عاقله مطرح شده است. عده ای به لحاظ شرایط زمانی در صدر اسلام و تغییر ویژگی ها و خصوصیات آن، در زمان حاضر حکم ضمان عاقله را منتفی می دانند. هر چند در تمام این نظرات به اصل وجود این حکم در احکام اسلامی اذعان شده است. اما بررسی ابعاد و زوایای این حکم و شرایط و خصوصیات آن نشان می دهد: الف- در صورت تبیین کامل و صحیح ابعاد مختلف حکم ضمان عاقله، دیدگاههای مختلف روشن وتوضیحی بر نظریه هایی خواهد بود که امروزه طرح و اجرای حکم ضمان عاقله را بعید می دانند.ب- اجرا و عملی نمودن این حکم موجب کاهش جرایم وحل مشکلات از جمله کاهش آمار زندانیان، تامین دیه مقتول، مانع افزایش بی سرپرستی خانواده ها و در نهایت موجب نظارت عمومی خواهد شد
خلاصه ماشینی:
»(رهنمون،مرعشی سید محمد حسن، ش 7 ص 48،سال 72) و چنین ادامه داده:«در کشور ما نیز زندگی قبیلهی وجود ندارد و لازم نیست مباحث پیرامون آنرا مطرح و بحث نماییم که آیا مسئولیت عاقله مسئولیت تکلیفی است یا وضعی؟و هرکدام از افراد عاقله چه مبلغی را باید پرداخت کنند؟آیا عاقله را باید در دادگاه احضار کرد یا نه؟و چرا باید کسی در مقابل جنایت دیگری مجازات شود؟»(همان،ص 49) بادقت در این مطالب روشن میشود که:نویسنده،اصل حکم ضمان عاقله در عصر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)را قبول دارد و شرایط زندگی و نظام قبیلگی را هم عامل مهم در بیان و اجرای این حکم و هم در مسئولیت عاقله نسبت به پرداخت دیهی قتل خطای محض میدانند و نتیجه میگیرند،چون نظام قبیلهای الآن حاکم نیست و نظام سیاسی به شکل قبیله،در جامعه وجود ندارد،پس مسئولیت عاقله نیز منتفی است.
اگر در روح حاکم بر این حکم،قبیله و زندگی در آن موثر بود و تشریع آن حکم،اختصاص به عصر ظهور اسلام داشت،باید در پرداخت دیه نیز آن را بر تمام افراد قبیله تقسیم میکردند،درحالیک ه در ضمان عاقله فقط بستگان ذکور قاتل که ارثبر،بوده و دارای شرایطی مانند توانایی مالی و بلوغ هستند،مسئولاند.
این سوال قابل طرح است که اگر حکمی دارای امتیازات و ویژگیهایی باشد و برای تأمین امنیت روحی و روانی کمک کند«ولو با صرف هزینه»آیا ارزش طرح و پیاده نمودن را دارد یا نه؟ ما معتقدیم مسئولیت عاقله نباید تنها از جهت پرداخت دیه توسط خویشان پدری و مادری یا پدری قاتل خطایی مورد توجه باشد.