چکیده:
بحران سالار در خراسان از مهم ترین بحران های دوره قاجار است. با توجه به گستردگی و ابعاد گوناگون، می توان آن را از زوایای مختلف مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار داد. در تحقیق حاضر تلاش شده است زمینه ها و مراحل شکل گیری بحران سالار مورد بررسی قرارگیرد و به این پرسش پاسخ داده شود که مهم ترین زمینه ها، ابعاد و مراحل شکل گیری این بحران چه بوده است؟ نکته بارز و قابل توجه در این مقاله، بهره گیری از چارچوب نظری در مبحث بحران و مدیریت بحران و تلاش برای تجزیه و تحلیل وقایع تاریخی در چارچوبی بین رشته ای مرکب از تاریخ، جامعه شناسی و علوم سیاسی است. تاکید نگارندگان بر پررنگ نشان دادن مباحث نظری و تبیین و تعریف ابعاد مفاهیم بحران و مدیریت بحران با هدف افزودن بر غنای مباحث و بهره گیری از دیگر دانش ها در مسیر تقویت تحلیل های تاریخی صورت گرفته است. بخش عمده ای از گسترش بحران سالار را می توان ناشی از ضعف عملکرد و مدیریت بحران غلط دولت مرکزی در دوره محمدشاه و صدارت آقاسی دانست. کارکرد منفی دولت مرکزی در این مقطع تاثیر قابل توجهی بر گرایش بخش هایی از نخبگان و جامعه به سالار و آصف الدوله و تعمیق بحران و افزایش شکاف بین حاکمیت و جامعه داشته است. از دیگر نکات قابل توجه این که بحران سالار بر زمینه ای از اختلافات و منازعات درون ایلی و درون حاکمیتی شکل گرفت و در بستر قدرت طلبی برخی نخبگان سیاسی درون حاکمیت از جمله آصف الدوله و سالار و هم چنین نارضایتی اهالی از عملکرد دولت مرکزی رشد کرد و در چارچوب سیاست انگلیس برای تشکیل دولت های کوچک در شرق ایران و تضعیف دولت مرکزی ایران و شخص امیرکبیر، قوت یافت و در نهایت با مدیریت دولت مرکزی بر محور میرزا تقی خان امیرکبیر، که می توان از آن با عنوان یک مدیریت بحران موفق یاد کرد، مهار شد.
The crisis of Salar in Khorasan is one of the most significant ones during Qajar dynasty. It can be analyzed through different angles، considering its vastness and diverse aspects. In the present article، it has been tried to investigate different stages of the formation of the crisis on order to detect the most important one. The main factor in this article is taking advantage of a theoretical framework in the discussions on crisis and management of crisis and also attempting to analyze historic events based on an interdisciplinary framework composed of history، sociology and political sciences. The author insists on showing theoretical topics more prominent and defining different aspects of the concepts and management of crisis to enrich the topics discussed and enjoying other sciences to empower historic analysis performed. The main for expansion of the crisis of Salar is poor performance and deficient crisis management of the central government in the period of Mohammad shah and chancellorship of Aghasi. Another considerable point about the crisis of Salar is that it was formed based on disagreements and discords inside the government and among tribes. Finally، the crisis was controlled by the management of Mirza Taghi Khan Amir Kabir، which is referred to as a successful management of crisis.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله سعی شده با استفاده از اسناد و مدارک موجود به بررسی شورش محمدحسنخانسالار، بهعنوان یکی از بحرانهای مهم خاور ایران در دوره قاجار پرداخته شود و به این سؤال جواب داده شود که زمینهها، ابعاد، علل و عوامل شکلگیری و گسترش بحران سالار چه بود؟ همچنین سعی شده است تا با ارائه یک چارچوب نظری در خصوص موضوع مدیریت بحران، به تبیین و تحلیل موضوع پرداخته شود.
با اینحال چنین برمیآید که اصطلاح فتنه که در منابع دوره قاجار بهکرات مورد استفاده قرار گرفته است در ادبیات سیاسی دوره مذکور جایگاه ویژهای داشته است و بدون آنکه مفهوم و بار اعتقادی و مذهبی آن چندان مورد توجه باشد، بههر حرکت سیاسی، اعتقادی و اجتماعی که در برابر دولت مرکزی و حاکمیت شکل میگرفت، اطلاق میشده است چنانکه در توصیف مواردی همچون بحران سالار، بابیه و مانند آن بهکار رفته است.
«از جمله ویژگیهای بحران این است که دستکم سه احساس عمده و نگرانی اساسی را نزد حاکمیت و مدیران حکومت برمیانگیزد: الف) احساس از دست دادن قدرت: از آنجا که مدیران سیاسی، وضع مطلوب خود را برای حفظ قدرت در استمرار وضعیت کنونی میدانند لذا بهمحض شروع یک بحران، احساس میکنند که استمرار آن موجب از دست رفتن قدرت آنها میشود.
بر این پایه میتوان چنین برداشت کرد که ویژگیهای شخصیتی و عملکرد حاجمیرزا آقاسی در مقام صدراعظم و اختلافات او با آصفالدوله و سالار، بهویژه رقابت بر سر منصب صدارت، یکی از زمینههای شکلگیری بحران سالار است.