چکیده:
دانستن اسباب نزول آیات و سور، همچنین مکی و مدنی بودن آنها، از آن جهت که در
کشف معنا و دلالت آیات اهمیت شایان دارد، از جمله مباحث مهم علوم قرآن است.قرآنپژوهان شناخت مکی و مدنی بودن سور و آیات را از دو راه ممکن
دانستهاند:طریقی مستند بر سماع و نقل و طریقی دیگر متکی بر قیاس.عوامل متعدد
همچون:کمبود نصوص؛اختلاف و تناقض روایات و... ایشان را بر آن داشت تا با توجه به
ویژگیهای اسلوبی و سبک و سیاق آیات، قواعد و معیارهایی وضع نمایند تا تشخیص آیات
مکی و مدنی را ممکن سازد.با این حال شناخت قطعی و یقین به سبب نزول بسیاری از آیات
همچنان در پرده ابهام و اختلافنظر مانده است.یکی از این موارد سوره انسان است که
چهار رأی متفاوت را برتافته است:1-مدنی بودن سوره با اذعان به سبب نزول خاص.2-مکی بودن سوره و نفی سبب نزول خاص.3-مدنی بودن بخش نخست سوره(آیات 1-22)و مکی بودن آیات انتهائی.4-مکی بودن تمام سوره با اذعان به شأن نزول خاص.در این مقاله آراء فوق بررسی شده است و با امعان نظر به اینکه در بعضی سور و
آیات، شأن نزول لزوما به معنی سبب نزول نیست، قول چهارم را موجهتر شمرده است.
خلاصه ماشینی:
"مینویسد:ابو صالح، مجاهد، ضحاک، حسن بصری، عطاء، قتاده، مقاتل، لیث، ابن عباس، ابن مسعود، ابن جبیر، عمرو بن شعیب، حسن بن مهران، نقاش، قشیری، تغلبی، و واحدی در تفاسیرشان و صاحب الاربعین و ابو بکر شیرازی در نزول القرآن فی امیر المؤمنین(ع)و أشنهی در اعتقاد السنه و ابو بکر محمد بن احمد بن فضل نحوی در العروس فی الزهد و نیز اهل بیت(ع)از اصبغ بن نباته و دیگران از امام باقر(ع)روایت نمودهاند:«زمانی که حسنین(ع)بیمار بودند، رسول خدا(ص)در معیت اصحابش به عیادت آن دو رفت و به علی(ع) فرمود:اگر درباره دو پسر خود نذر کنی خدا آنها را عافیت میبخشد، علی(ع)عرض کرد:سه روز روزه میگیریم و بدینسان فاطمه(س)و حسنین(ع)و کنیز ایشان فضه نیز گفتند:ما همه سه روز روزه میگیریم.
2-ضعف و تناقض روایاتی که بر نزول این سوره پس از ماجرای اطعام دلالت دارد ابن الجوزی به نقل از عبد الله سمرقندی از محمد بن کثیر کوفی، از أصبغ بن نباته آورده است:«مرض الحسن و الحسین فعادهما رسول الله(ص)و ابو بکر و عمر.
(30/243) محمد عزت دروزه نیز مکی بودن این سوره را با توجه به سیاق آیات، مضمون و محتوای سوره و ساختار عبارات آن مورد تاکید قرار داده و مینویسد:اسلوب آیات و مضمون آنها در خصوص بیان تصویری زیبا و واقعی از مؤمنین نخستین بوده و ایثارگری، خیر طلبی و دیگرخواهی ایشان را توصیف میکند.
قول سوم:مکی بودن بخشی از سوره و مدنی بودن بخشی دیگر علامه طباطبائی ذیل تفسیر این سوره، بخش نسبتا مفصلی را در زمینه روایات موجود در شأن نزول سوره مطرح کرده و در پایان چنین نتیجهگیری میکند:قسمت انتهائی سوره مشتمل بر صبر و عدم اطاعت از آثم و کفور و پرهیز از مداهنه با ایشان است."