حذف هویت قاجاری ارک علی شاه تبریز با مرمت به شیوه ی پاکسازی سبکی مقاله

معماری نظامی عهد قاجاری یکی از مباحثی است که در تاریخ معماری ایران کمتر بدان توجه کارشناسی شده است. ارک علی شاه تبریز یکی از آثار معماری نظامی عهد قاجاری و از اسناد عینی و مدارک مادی بر جای مانده از جنگ های ایران و روس است که در تمامی گزارش های تاریخی عهد قاجاریه از آن با عنوان ارک شهر و قلعه تبریز یاد شده است. کاوش های باستان شناختی سال 1350 ه. ش در محوطه ارک علی شاه تبریز، با سرپرستی و هدایت آقای «علی اکبر سرفراز»، صرف نظر از آثار معماری- باستان شناختی عهد ایلخانی، بقایای معماری و ادوات جنگی عهد قاجاریه را نیز عیان و آشکار کرد؛ که مجموعه آثار مکشوف، از نظر کاوشگر، بازمانده های ساخلوی عهد قاجار است؛ که در آنجا مهمات و ساز و برگ رزمی سپاه عباس میرزا فرمانفرما، در نبرد با روسیه تزاری، تولید و تامین می شد. متاسفانه، خروج آثار تاریخی عهد قاجار از شمول قانون راجع به حفظ آثار ملی ایران (1309 ه.ش.) و روش پاکسازی سبکی در مرمت این اثر، سبب شده است که در هشتاد سال گذشته هویت قاجاری ارک علی شاه تبریز حذف شده و به تبع آن، تاریخ ایران بخشی از شواهد باستان شناختی و تاریخ مادی جنگ های ایران و روس را برای همیشه از دست بدهد.

"ارک علیشاه تبریز یکی از همین آثار معماری نظامی عهد قاجار است که بنا به ضرورت تأمین ساز و برگ جبهة قفقاز و فرماندهی سپاه ایران برای آزادسازی شمال آذربایجان به سرعت و بدون طرح مهندسی و نقشة قبلی و صرفا بر مبنای تغییر چهر ویرانههای مسجد جامع علیشاه ة تبریزی )عهد ایلخانی( و با احداث سازههای الحاقی به شکل قلعة تبریز درآمد. )Jokilehto, 2002 ایوان ارک پس از فرو ریختن طاق آن در عهد ایلخانی فاقد کاربری و یا الحاقات دیگر بود تا اینکه در عهد قاجاریه و مقارن جنگ های سرنوشت ساز ایران با روسیة تزاری برای آزادی شمال آذربایجان و 17 شهر قفقاز، ضرورت های نظامی ایجاب کرد که کاربری ایوان علی شاه تبریزی به کارگاه توپ ریزی و باروت کوبی و قلعة شهر تغییر یابد ) Adjerloo & Mansouri, 2006 (. اما متأسفانه خروج آثار تاریخی عهد قاجار از شمول قانون راجع به حفظ آثار ملی ایران، مرمت به شیو پاکسازی سبکی با سرمشقهای ویوله لودو، عدم رعایت حریم درجة یک اثر و همچنین بیتوجهی عمدی ة به آییننامهها و مقررات فنی ناظر بر مرمت آثار باستانی و فقدان نگرش باستانشناختی به ماهیت و هویت و اصالت اثر به هنگام مرمت آن سبب شده است که امروز ارک علیشاه تبریز نشانههای هویت قاجاری و بخشی از شواهد باستانشناختی و تاریخ مادی جنگهای ایران و روس را برای همیشه از دست بدهد. /47-58 38 The Alienation of Qajarid Identity at the Arch of Alishah in Tabriz as the Result of Stylistic Restoration Methods Bahram Ajorloo* Ali Ne'mati Babayloo** Abstract The military architecture of Qajar dynasty is one of the technical issues in the Iranian history of architecture which has not yet been considered professionally."