چکیده:
امروزه حضور گستردة رسانههای جمعی در جهتدهی به افکار عمومی جهان از واقعیتهای انکارناپذیر بوده که دنیای معاصر را تحت تأثیر قرار داده است. این معنا تا بدانجا پیش رفته که عصر حاضر را عصر رسانهها نامیدهاند. در این میان پرداختن به فریضة امر به معروف و نهی از منکر با توجه به جایگاه ممتاز آن در دین مبین اسلام و همچنین در بین سایر فرایض دینی برای رسیدن به رسانههای مطلوب اسلامی حائز اهمیت است. بر این اساس میتوان با تحلیل رسانهای این فریضة الهی عناصر و کارکردهای آنرا با توجه به اقتضاهای فرهنگی و اجتماعی معاصر مورد توجه قرار داد. در مدل رسانهای یاکوبسن برای برقراری ارتباط، شش عنصر اساسی وجود دارد که هر یک از عناصر ششگانه، کارکردهای ارتباطی مشخصی را بهخود اختصاص میدهند. گیرنده، کارکرد کوششی، فرستنده، کارکرد عاطفی، پیام، کارکرد زیباییشناسانه، کد یا رمزگان، کارکرد فرازبانی، بافت، کارکرد ارجاعی و مجرای تماس، کارکرد کلامی. در دیدگاه یاکوبسن هر پیام مجموعهای از کارکردها بوده که یک کارکرد حسب شرایط و بافت، وجه غالب میشود. امر به معروف و نهی از منکر در رسانههای مطلوب اسلامی نهتنها عناصر و کارکردهای فوق را نسبت به یکدیگر و در الگویی همگرا و تعاملی نشان میدهد بلکه وجه غالب رسانهای یعنی کارکرد انگیزشی مخاطب در مواجهه با پیام را متجلی میسازد.
خلاصه ماشینی:
امر به معروف و نهی از منکر در رسانههای مطلوب اسلامی نهتنها عناصر و کارکردهای فوق را نسبت به یکدیگر و در الگویی همگرا و تعاملی نشان میدهد بلکه وجه غالب رسانهای یعنی کارکرد انگیزشی مخاطب در مواجهه با پیام را متجلی میسازد.
امر به معروف و نهی از منکر، رسانههای جمعی، رسانة مطلوب اسلامی، مدل ارتباطی ـ رسانهای یاکوبسن، عناصر و کارکردها مقدمه امر به معروف و نهی از منکر بر اساس آیات قرآن از خصوصیات بندگان صالح (آلعمران/ 114)، شیوة رستگاران (آلعمران/ 104) و پیروان پیامبر ختمی مرتبت(ص) (اعراف/ 157)، راه و روش مؤمنان که مشمول رحمت خدایند (توبه/71) و بهعنوان شاخص بهترین امت و حتی مقدم بر ایمان به خدا معرفی شده است.
کارکرد کلامی، معطوف به تماس یا همان مجرای روانی یا فیزیکی ارتباط است که مقصود آن صرفا وجود یا عدم وجود ارتباط است، بدین معنا محتوای پیام آنقدر که حضور در جریان ارتباط اهمیت دارد مورد توجه نیست، اما جهتگیری کارکرد فرازبانی به سمت رمزگان بوده و برای رسیدن به اشتراک و رفع ابهام از پیام، مدنظر قرار میگیرد.
در این راستا تحلیل ارتباطی و رسانهای امر به معروف و نهی از منکر که مقصود آن نیز اصلاح فضای فرهنگی جامعه و ایجاد زمینة رشد و تعالی عقلی برای افراد است، با توجه به کارکردهای ششگانة مدل یاکوبسن - که به جنبههای گوناگون پیام توجه میکند- حائز اهمیت بوده و در تبیین جایگاه این فریضة بیبدیل الهی نقش مهمی ایفا میکند.