چکیده:
زندگی کاووس کیانی در شاهنامه با داستان هایی چون داستان زاده شدن رستم، جنگ مازندران و هفت خوان رستم، داستان رستم و سهراب، و داستان سیاووش گره خورده ؛ و در میان ده هزار بیت به صورت پررنگ و کم رنگ ترسیم شده است. جستجوی دقیق در این ابیات موجب می شود که خصوصیات و بازتاب های شخصیتی کاووس بخوبی نمایان شود. مسلما با دسته بندی و ارزیابی این ویژگی ها، آسان تر می توان به لایه های درونی شخصیت وی نفوذ کرد.
آنچه کاووس را با سایر پادشاهان شاهنامه متفاوت ساخته، جلوه های متضاد شخصیتی وی است: از سویی اهورایی صفت، دارای فره ایزدی، و اهل کاوش و نیایش، و از دیگر سو اهریمنی خو، خودکامه، جنگ طلب و کم خرد است. برخی از صفت های نسبت داده شده به کاووس تنها صفت وی نیست و اغلب شاهان شاهنامه این ویژگی ها را دارند در حالی که برخی از صفات، مخصوص کاووس شاه است. اشاره مختصر به هر دو دسته صفات برای روشن تر شدن ابعاد شخصیتی کاووس در شاهنامه ضروری است و این صفات را می توان به دو دسته عام و خاص تقسیم کرد. به علاوه برخی از این صفات مثبت و اهورایی و برخی منفی و اهریمنی است. از اینرو نیز می توان صفات کاووس را با کمی اغماض، به دو دسته مثبت و منفی تقسیم-کرد. در این پژوهش، ابتدا صفات مثبت شخصیت کاووس، سپس صفات منفی وی مورد ارزیابی قرار می گیرد. در پایان، در جدولی جداگانه به عام و خاص بودن این صفات مثبت و منفی اشاره می شود.
خلاصه ماشینی:
کاووس پس از غلبه بر شاه مازندران، در هشتمین روز، به نشانۀ شادی و رفع بلا در گنج ها را باز میکند: بــه هشــتم ، در گــنج هــا کــرد بــاز ببخشــید بــر هــر کــه بــودش نیــاز (همان، ص ١٦٦) وی هنگام بازگشتن به ایرانزمین ، و پیش از روانه کردن رستم به زابلستان، دوباره بـه نشانۀ شادی و پیروزی، پول و گنج بسیاری به مردمان میبخشد: چو بر تخت بنشسـت پیـروز و شـاد در گـــنج هـــای کهـــن برگشـــاد ز هـر جـای، روزیدهـان را بخوانـد بـــه دیـــوان دینـــار دادن نشـــاند (همانجا) کاووس هنگام لشکرکشی رستم برای مبارزه با سهراب، گـنج افشـانی مـیکنـد کـه نوعی تقویت بنیۀ مالی سپاهیان به شمارمیرود: در گـــنج بگشـــاد و روزی بـــداد ســــپه برنشــــاند و بنــــه برنهــــاد (همان، ص ١٩٨) ٣١٠ زمانی که کـاووس در بیشـۀ شـیرچین آمـل سـقوط مـیکنـد، رسـتم و گروهـی از لشکریان، وی را نجاتمیدهند و کاووس برای کفارۀ گناه پرواز به آسمان(و دست یـابی به خدا و عالم بالا) و نیز به نشانۀ سلامتی، گنج فراوانی به صورت پنهانی میبخشد: پشــیمان شــد و درد بگزیــد و رنــج نهــــاده ببخشــــید بســــیار گــــنج (فردوسی، ١٣٨٤، ص ١٨٠) کاووسشاه، هنگام مراجعت سیاوش از سوی رستم و با دیدن برنـایی و خـرد و فـر سیاووش، پس از یک هفته سور، گنج بخشی میکند که نشانۀ شادی، رفع چشـم زخـم و سپاس از یزداناست : به یـک هفتـه ، زانگونـه بودنـد شـاد بــه هشــتم ، در گــنج هــا برگشــاد (همان، ص ٢١٨) کاووسکیانی زمانیکه سودابه به او خبر مـیدهـد کـه سـیاووش بـا دختـر سـودابه وصلت خواهدکرد، از روی شعف و شادمانی بسی گنج و گوهر میبخشد: در گـــنج بگشـــاد و چنـــدان گهـــر ز دیبـــای زربفـــت و زریـــن کمـــر (همان، ص ٢٢٤) شادی کاووس هنگام پیروزی سیاووش در آزمایش ورگرم (=عبور از آتش )، موجب گنج بخشی میشود که مهر کاووس به سیاووش را میرساند و نوعی صـدقه بـرای دفـع بلا و گزند به حساب میآید: سه روز اندر آن سـور، مـی در کشـید نبـــد بـــر در گـــنج ، بنـــد و کلیـــد (همان، ص ٢٣٠) از دیگر مواردی که کاووس، در گنج ها را میگشاید، هنگام حملۀ سیاووش به تـوران زمین است : بــه درگــاه بــر، انجمــن شــد ســپاه در گــــنج دینــــار بگشــــاد شــــاه (همان، ص ٢٣٢) با توجه به مواردیادشده، میتوان گنج بخشیهای کاووسشاهرا به این صورت بررسـی ودسته بندیکرد: ٣١١ ا) هنگام لشکرکشی و نبرد؛ ٢) هنگام شادی، غلبه بر سختی و شنیدن خبری خوش (نوعی صدقه )؛ ٣) برای کفارۀ گناهان و به صورت پنهانی .