چکیده:
مسئله نفی غرر در معاملات، ابعاد وسیعی در مباحث فقهی، معاملاتی نزد علمای اسلام دارد و شاید بتوان گفت که نفی غرر یکی از ویژگی های معاملات مشروع در اسلام است؛ زیرا بسیاری از قوانین وضعی بشری، آشکارا از عقود غرری مثل شرط بندی و قمار حمایت کرده اند و در عصر حاضر به عقودی که غرر کمتر دارد روی آورده اند. آن چه بررسی و مطالعه غرر را اهمیت بیشتری بخشیده، آن است که موارد مشکوک آن بسیار است؛ زیرا هرگونه که آن را تفسیر کنیم درجات کمتر یا متوسطی از آن را در معاملات بسیاری که شرعا قابل قبول هستند، می یابیم لذا باید میان هر یک از این موارد، تمییز قائل شویم. علاوه براین، عقودی وجود دارد که در قوانین بشری به قراردادهای «غرری» موسوم هستند و برخی از آن ها به فقه اسلامی نیز راه یافته و بسیاری از فقها آن ها را پذیرفته اند و برخی دیگر برخورد احتیاط آمیزی با آن ها دارند، نظیر قراردادهای بیمه. در پژوهش حاضر، غرر در ابعاد مختلف بررسی شده است: 1) تعریف عرفی و دور از هرگونه تصنع «غرر»؛ 2) معنای اصطلاحی و فقهی آن، اگر اصطلاح فقهی خاصی وجود داشته باشد؛ 3) درنظر گرفتن درجات قابل قبول و نیز درجات غیرقابل قبول آن؛ 4) توجه به تاثیر آن بر مجموعه عقود و ایقاعات شناخته شده و در واقع توجه به دلایل نهی از غرر در برخی عقود مثل پیش فروش میوه (روی درخت و قبل از ظاهر شدن آن)، پیش فروش آن-چه غواص از درون آب (دریا یا نهر) بیرون می آورد (قبل از مشخص شدن نوع و مقدار آن)، فروش ماهی در آب (قبل از صید) و فروش شیر در پستان حیوانات (که مقدارش معلوم نیست)، فروش پیمانه ای از یک خرمن (که جنس آن معلوم نیست)؛ 5) توجه به تاثیر آن، نسبت به قراردادهای جدیدی چون بیمه، بیمه مجدد و بلیت بخت آزمایی.
The Gharar disavow issue in transactions has wide aspects on the juridical subjects and we can say that Gharar disavow is one of the traits of legal transactions in Islam; because many of human statutes apparently have supported some Gharar transactions such as bet and Gambling and in this age they use transactions with less Gharar. What makes review and study of Gharar important is that these transactions have so many shady cases، because in every manner of study we find it so rare in the transactions which have been accepted by Islam، so we should separate these cases.
Yet we have some transactions which have been called "Gharari" by human statutes and some of them have acceded to Islamic jurisprudence and many of jurisprudents have accepted them and some have cautious view to them. In this article we will review Gharar and its aspects: 1. Custom description of Gharar 2. Idiomatic and juridical definition of Gharar (if any definition exists) 3. Considering of acceptable and unacceptable levels of it 4. Attention to effects of it on the collection of known transactions and indeed attention to the reasons of prohibition of Gharar in some of the transactions such as fruit selling before appears on the tree 5. Attention to effects of it on the new transactions such as insurance and lottery.
خلاصه ماشینی:
ولی وقتی این معنا در مورد «بیع» مطرح باشد، نوع معینی از فریب منظور است که میتوان آن را اینگونه خلاصه کرد: آنچه ظاهری فریبنده و باطنی مجهول داشته باشد و آن را در معرض به خطر انداختن معامله یعنی اختلاف (بین خریدار و فروشنده) قرار میدهد؛ بهطوریکه نمیتوان بههنگام نزاع، موضع مشخصی گرفت و این خود باعث ضرر، خطر و هلاک، به عنوان لازمه غالب بیع میشود.
دلیل نفی غرر از آنجا که جهل نسبت به محل و موضوع قرارداد یا مهمترین ویژگیهای آن، منجر به چنین ضرر و هلاکتی میشود، بسیاری معنای غرر را به جهالت و نادانی ارجاع دادهاند که برخی روایات نیز از نظر تعیین مصادیق موضوع یا بیان علل حکم، چنین برداشتی را تأیید میکنند و مهمترین آنها به شرح زیر است: یک: آنچه شیخ صدوق در عیونالاخبار با اسنادی که وسایل آن را در موضوع «اسباغ الوضوء» به نقل از امام رضا(ع) از پدرانشان ذکر کرده، از حضرت علی(ع) روایت کرده که فرمودند: زمانه سختی بر مردم خواهد گذشت که طی آن، آدمی نسبت به آنچه دارد، سختگیر میشود و نیکوکاری و بخشش را فراموش میکند، حال آنکه خداوند فرموده است: «نیکوکاری و بخشش میان خود را فراموش نکنید».