چکیده:
بررسی ارتباط عقل و اخلاق از مباحث گریز ناپذیر فلسفی در زمینه اخلاق است. فارابی نیز به عنوان یکی از تاثیرگذارترین فلاسفه مسلمان در حوزه اخلاق می باشد. اما اینکه از منظر فارابی ، عقل چه نقش و جایگاهی در اخلاق دارد؟ پرسشی است که در این نوشتار کوشش می شود بدان پاسخ داده شود. از این رو ابتدا نظریه عقل از دیدگاه فارابی مطرح می شود. نظریه ای که پایه و اساس آن بر ارتباط عقل انسانی با عالم مفارق از ماده، به وساطت و فیض عقل فعال گذارده شده است. سپس مفهوم اخلاق از نگاه وی و غایت اخلاق که همان « سعادت» است تشریح شده و در نهایت از زوایای مختلف، جایگاه و نقش عقل را در رسیدن به سعادت باز می نماییم. شایان ذکر است، سعادت در دستگاه معرفتی فارابی یک مفهوم بسیط نیست، بلکه مفهومی مرکب است و برای درک معنایش، باید ارتباط آن با مفاهیمی چون اراده واختیار، لذت ، معرفت و تعلیم و تادیب روشن شود. در این میان ، پس از ارائه تعریف از مفهوم عقل و انواع آن از نگاه فارابی، چگونگی بروز و ظهور و نقش آفرینی آن در هر یک از مفاهیم فوق الذکر روشن شده و مشخص می گردد که برخلاف برخی فلاسفه اخلاق، فارابی فیلسوفی است که جایگاه بسیار پررنگی برای عقل در اخلاق قائل شده و این مسئله را نیز از مسیرهای گوناگون و با مفاهیم متفاوت نشان داده است.
The study of the relationship between intellect and ethics is one of the unavoidable philosophical discussions regarding ethics. Moreover, Farabi is also considered to be one of the most influential Muslim philosophers in the field of ethics. The present paper seeks to answer the question “what is the role and significance of intellect with regard to ethics?” To this end, first, Farabi’s perspective on the theory of intellect will be discussed. Farabi’s theory of intellect is based on the connection of human intellect with the immaterial world which is mediated by the agent intellect. Next, the concept of ethics as well as the goal of ethics, which is felicity, from Farabi’s viewpoint will be discussed and, finally, the role and significance of intellect concerning the achievement of felicity will be discussed in detail from different perspectives. It is noteworthy that, in Farabi’s school of thought, felicity is not a simple and primitive concept; rather, it is a compound concept, for the discerning of which, its relationship with other concepts such as willpower, freewill, pleasure, knowledge, instruction and correction must be clarified. Thus, following the presentation of the definition of the concept of intellect and its different kinds from Farabi’s point of view, the manner in which it will emerge and influence each of the aforementioned concepts will be specified. It will be discussed that, contrary to some of the philosophers of ethics, Farabi has considered a very significant role for intellect in ethics and he has depicted this issue through various ways and different concepts.
(
, 
, 
)
