تحلیل مفهومی ایمان و بررسی مبانی و ویژگی های آن در قرآن و صحیفه ی سجادیه مقاله

ایمان مبنای اساسی همة آموزه‌های دینی و محور اصلی همه توصیه های اعتقادی و اخلاقی و رفتاری انسان است. آشنایی عمیق‌ با این مساله، نقش مهمّی در هدایت انسان ایفا می کند. این نوشتار در پی آن است که از منظر قرآن و صحیفه سجادیه به تحلیل مفهوم ایمان و تبیین ویژگی های آن می پردازد. در آغاز معنای لغوی و اصطلاحی و عناصری که در محتوای آن مندرج است، بررسی می شود. سپس در مبحث ویژگی ها درباره قلبی بودن و افزایش پذیری و درجات و مراتب آن و یقینی که موجب کمال ایمان می شود، بحث می کنیم.

در قرآن میان دو مرتبه از دینداری، که یکی اسلام ظاهری و دیگری ایمان قلبی است، تمایز معناداری گذاشته شده است (حجرات، 7و14)، و در احادیث نیز ایمان امری قلبی و اختیاری و به معنای احساس امنیت خاطر و آرامش قلبی و ملازم با عمل تعریف شده است که موجب ثواب اخروی می‌شود، ولی اسلام به معنی اقرار زبانی و ادای شهادتین و چیزی است که به وسیلة آن حکم به طهارت و وراثت می شود و خون شخص محفوظ می‌ماند و امانت ادا می‌شود، و زناشویی حلال می‌گردد (کلینی، ج3، ص38). کسانی که معرفت و تصدیق قلبی را مقوم ایمان می‌دانند در نوع تصدیق و متعلقات ایمانی اختلاف نظر دارند: عده‌ای مقصود از ایمان و تصدیق ایمانی را صرفا و لزوما تصدیق یقینی به معنای مصطلح آن در منطق می‌دانند، اما گروهی بر این باورند که ادعای لزوم در این باره، درست نیست، زیرا تحقق ایمان با تصدیق ظنی که احتمال نقیض آن در ذهن خطور نکند نیز امکان پذیر است، و ایمان بسیاری از مؤمنان از همین قسم است. 4ـ عناصر مندرج در محتوای مفهومی ایمان رابطة ایمانی با خدا دارای چه عناصر و یا مقوماتی است؟ در قرآن و صحیفۀ سجادیه چه عناصر و مؤلفه‌هایی برای این رابطه بیان شده، و در نهایت حقیقت ایمان چگونه معرفی گردیده است؟ با مطالعه در آیات قرآن و دعاهای صحیفة سجادیه می‌توان به عناصر و یا مقومات مهمی از ایمان دست یافت. سید علیخان مدنی شیرازی در ذیل این عبارات نظریات مختلف متکلمان اسلامی را در بارة ایمان بیان می‌کند و مطابق با نظر خود ایمان را تصدیق قلبی خدا و رسول او و تصدیق اجمالی آنچه او آورده و تصدیق ولایت برای اهل آن می‌داند.