چکیده:
علامه حسن مصطفوی، طی ده سال کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم را به زبان عربی و به ترتیب الفبا در چهارده جلد، به نگارش درآورد. مولف در آن، واژه های قرآن را بر حسب ریشه کلمات تنظیم کرده و ابتدا توضیحات کتاب های معتبر لغت و ادب درباره آن واژه را نقل نموده، سپس در قسمت «و التحقیق»، به بیان نظر خود پرداخته است. در ذیل بسیاری از واژه های اعجمی، ریشه آنها را آورده، ذیل هر واژه، آیه و آیاتی را که آن کلمه و یا هم ریشه های آن، در آن قرار دارد، احصا کرده است. به فراخور معنی واژه ها، شیوه خاصی در پیش گرفته که غالب آن عبارت است از: ارجاع به واژه های دیگر، استفاده از آرای دیگران، در نظر گرفتن اصل واحد در همه واژه ها، توجه به بحث اشتقاق، علوم بلاغی و صرف و نحو...
خلاصه ماشینی:
مؤلف در آن، واژههای قرآن را بر حسب ریشه کلمات تنظیم کرده و ابتدا توضیحات کتابهای معتبر لغت و ادب درباره آن واژه را نقل نموده، سپس در قسمت «و التحقیق»، به بیان نظر خود پرداخته است.
برای اختصار از هر کتاب به رمز خاصی یاد شده که قبل از استفاده از این معجم باید با این اسامی اختصاری آشنا شویم، مؤلف این علائم را در آخر جلد نخست بیان کرده است که بعضی از آنها عبارتند از: اس: اساس البلاغه زمخشری؛ فر: فرهنگ عبری به فارسی، از سلیمان حییم، الفروق: فروق اللغویة ابن هلال عسکری؛ مق: معجم مقاییس اللغة ابن فارس؛ قم: قاموس کتاب مقدس، از مستر هاکس؛ لس: لسان العرب ابن منظور؛ و مف: مفردات فی غریب القرآن راغب ....
2. روش کار در کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» 2ـ 1ـ ارجاع به واژههای دیگر روش مؤلف در نگارش التحقیق همانند روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان میباشد که برخی واژهها را با توجه به آیاتی که ذیل واژه آورده، بیان کرده و در جای مخصوص آن واژه به قسمت مورد نظر ارجاع داده است: * در واژۀ «أبق» با توجه به آیۀ: (و إن یونس لمن المرسلین * إذ أبق إلی الفلک المشحون( (صافات/ 139_ 1۴0)، به واژۀ «یونس» ارجاع داده است.
2ـ 3ـ بیان اصل واحد برای هر واژه در این واژهنامه که بر اساس مواد اصلی کلمه تنظیم شده، مؤلف برای هر واژه فقط یک ریشه در نظر گرفته و حتی در ابتدای کتاب، ذیل عنوان کتاب نوشته است: «یبحث عن الاصل الواحد فی کل کلمة...