چکیده:
شعر حافظ دانشنامهای از میراث هشت قرن ادب فارسی و عربی است. بخشی از این میراث، مضامین مشترکی است که یا به دلیل آشنایی حافظ با ادب عربی یا به دلیل توارد که در شعر امری طبیعی است در دیوان این شاعر به چشم میخورد. پژوهش حاضر به مقایسه مضامین مشترک دیوان حافظ و خزینة الامثال حسینشاه متخلص به "حقیقت" که در قرن سیزدهم هجری قمری تألیف شده پرداخته است. خزینة الامثال چنانکه از اسمش پیداست گنجینهای است از امثال سایر عربی که خود ترجمه منتخب مجمع الامثال میدانی است. در این جستار پس از تجزیه و تحلیل بیش از دوهزار مثل عربی مندرج در این کتاب تعدادی از نزدیکترین مثلها که به اتفاق میتواند راهگشای برخی مشکلات دیوان هم باشد انتخاب و به لحاظ مضمونی با اشعار حافظ مقایسه شد. نتایجی که از بررسی، مقایسه و تحلیل این دو اثر به دست آمده نشان میدهد که برخی از ابیات حافظ به نحو شگفتآوری با مثلهای عربی همه مضمون و منطبق است.
خلاصه ماشینی:
"پژوهش حاضر به مقایسه مضامین مشترک دیوان حافظ و خزینة الامثال حسینشاه متخلص به "حقیقت" که در قرن سیزدهم هجری قمری تألیف شده پرداخته است.
این مثل در زبان فارسی بسیار مورد توجه بوده و شاعران آن را به صورت کامل یا به نقل مضمون در شعر خویش گنجاندهاند: انوری: «گر کنم خیره ار نه خود سوزم گفتهاند آخرالدواء الکی»(انوری، 1340: 748) خاقانی: «زان که داغ آهنین آخر دوای دردهاست ز آتشین آه من آهن داغ شد بر پای من»(خاقانی، 1357: 322) ظهیر: «داغ حسرت نهادهام بر دل گفتهاند آخرالدواء الکی»(دهخدا، 1363: 135) کمالالدین اسماعیل: «چو دید قهر تو زین پس معالجت نکند چنین زدند مثل آخرالدواء الکی»(کمالالدین اسماعیل، 1348: 514) سنایی: «هر کجا داغ بایدت فرمود چون که مرهم نهی ندارد سود»(سنایی، 1382: 35) «حال الجریض دون القریض.
حافظ: «چو کحل بینش ما خاک آستان شماست کجا رویم بفرما از این جناب کجا»(حافظ، 1382: 4) و: «یاد باد آن که سر کوی توام منزل بود دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود»(همان: 513) و: «روشن از پرتوی رویت نظری نیست که نیست منت خاک درت بر بصری نیست که نیست»(همان: 202) و: «گر دهد دستم کشم در دیده همچون توتیا خاک راهی کان مشرف گردد از اقدام دوست»(همان: 173) و: «کحل الجواهری به من آر ای نسیم صبح زان خاک نیکبخت که شد رهگذار دوست»(همان: 169) «و انما لکل أمرء نوی و جز این نیست که برای هر مرد چیزی است که نیت کرد» (حسینشاه، 1379: 199)."