چکیده:
سخن اصلی نظریة «استفاده و رضامندی» این است که رسانهها قدرت تأثیرگذاری اندکی بر مخاطب دارند و در مقابل، این مخاطبان هستند که میل و نیاز خود را بر رسانهها تحمیل کرده، بر سیاستگذاری آنها تأثیر میگذارند. از دید این نظریه، رسانه باید مخاطبمحور باشد؛ یعنی باید تلاش خود را تنها در جهت تأمین امیال مخاطبان خود یا همان جلب لذت و دفع الم مصروف دارد تا بتواند به تعداد بیشتری از مخاطبان دست یابد. بهزعم پردازندگان این نظریه، سخن مزبور با برخی از آموزههای صریح قرآن کریم تقابل دارد. قرآن کریم امیال طبیعی ازجمله میل به لذت در انسان را نهتنها انکار یا محکوم نمیکند، بلکه یک سلسله از تعالیم خود را بر آنها مبتنی ساخته است. از دید قرآن کریم، نیازهای واقعی انسان نیازهایی است که ارضای آنها موجب فعلیتیابی استعدادهای فطری انسان میشود. در مقابل، اندیشه غیردینی، نیازهای غریزی و حیوانی را در انسان نیاز اصیل تلقی کرده و قاعدتا رسانه را ملزم به تأمین آنها میداند. از نظر قرآن کریم، فقط ارضای نیازهای واقعی میتواند انسان را به هدف نهایی خلقت نزدیک کند. ازاینرو، یک رسانه مطلوب با معیار دینی، باید به نیاز، مصلحت و خواستههای معقول مخاطب توجه کند. در این نوشتار، سعی شده تا با عطف توجه به محتوای این نظریه، دیدگاه قرآن در خصوص نیازهای انسان و نحوة مواجهة با آنها تشریح گردد.
The main idea of the theory of "use and satisfaction" is that the media has little ability to influence the audiences and it is the audience who imposes their needs and desires on the media and affect its process of decision-making. According to this theory، media should be audience-oriented. This means that the main concern of is to satisfy the audience's desires، that is، bringing pleasure to them and easing their pain in order to attract more audience. The theorists of this theory claim that this view contradicts some explicit Quranic teachings. The holy Quran does not ignore man's natural inclinations including his inclination for pleasure; moreover، some of its teachings are based on them. From the Quranic perspective، man's real needs are those needs whose satisfaction contributes to harnessing his natural talents. Conversely، secularists regard man's animal and instinctive needs to be real، so they demand form media to meet them،. According to the holy Quran، however، it is only by meeting man's real needs that people can be brought nearer to the ultimate aim of creation. Therefore، an ideal media which adopts a religious criterion should take into consideration audience's rational needs، interests and desires. Taking into consideration the main theme of the aforementioned theory، the present paper tries to elucidate the view of the Quran on man's needs and way of meeting them.
خلاصه ماشینی:
"ازاینرو، برای روشنتر شدن بهتر زوایای نظریة «استفاده و رضامندی»، در ادامه ریشههای جامعهشناختی و روانشناختی این نظریه بررسی میشود: زمینههای جامعهشناختی و روانشناختی نظریة «استفاده و رضامندی» در فرایند «استفاده و رضامندی»، عوامل اجتماعی متغیرهایی محسوب میشوند که خود نیازهایی ایجاد میکنند و برای ارضای آنها، مخاطب به سمت گزینههای رسانهای یا غیررسانهای سوق مییابد.
نظریة شناختی انگیزش قدیمیترین نظریه در خصوص علل رفتار انسان این است که انسان، موجودی منطقی است و خواستههایی دارد که با استفاده از استعدادهای خود، سعی میکند آنها را برآورده سازد (شعارینژاد، 1371، ص137).
ازاینرو، توجیهی که نظریة «استفاده و رضامندی» برای علت رفتار مخاطبان بیان میکند ارضای نیازهایی است که بهواسطة استفاده از رسانهها تأمین میشود.
این سخن روانشناسان ناظر به انسانهای «منفعل» است، اما انسان از دیدگاه قرآن کریم فعال است و در درون خود نیرویی دارد که با آن میتواند از حالت انفعالی خارج شود و پا را فراتر نهد و حاکم بر غرایز و جاذبههای گوناگون گردد.
نظریههایی مانند «استفاده و رضامندی» نیز در این بستر فکری شکل گرفته است و توصیه میکنند که صاحبان رسانه برای اینکه بتوانند به تعداد مخاطبان بیشتری دست یابند باید به امیال مخاطبان خود بیشتر توجه کنند.
نکتهای که از این آیه استفاده میشود این است که پیامرسان نباید براساس هوا و هوس مخاطبان خود محتوای پیام را تنظیم و ارائه کند، بلکه در امر پیامرسانی، تنها باید «هدایت الهی» را مدنظر قرار دهد، درحالیکه بر طبق نظریة «استفاده و رضامندی»، پیامرسان تنها باید به «نیازها» و «امیال» مخاطبان خود پاسخ دهد و تعریفی که از نیازهای مخاطبان ارائه میکند براساس «نیازهای کاذب» و «هوا و هوس» مخاطبان است یا دستکم تفکیکی میان انواع نیازها قایل نمیشود."