چکیده:
در دوره ایلخانی و در پایان کار خاندان جوینی، تا روی کار آمدن غازان نهاد وزارت وارد دوره ای پر فراز و فرود شد. ارغون که در واکنش به دوره ی احمد تگودار و برتری خاندان جوینی به ایلخانی رسید، امیری مغولی را به مقام وزارت برگزید. روی کار آمدن امیر بوقا وقفه ای درفرآیند سازماندهی دیوانسالاری ایلخانی توسط ایرانیان و همسازی دولت ایلخانی با الگوی ملکداری ایرانی ایجاد کرد. با این حال ضرورت های اداره قلمرو ایلخانی و پیامدهای تمرکز امارت و وزارت در دست امیری مغول بدون پیشینه ی دیوانسالاری، به کار بوقا پایان داد. پس از بوقا در دوره ارغون، گیخاتو و بایدو، وزیران برجسته ی ایرانی در حکومت ایلخانی به قدرت رسیدند. در این زمان سعدالدوله یهودی و صدرالدین خالدی زنجانی از وزیران برجسته ایرانی بودند که با وجود کفایت در اداره امور قلمرو ایلخانی، به سبب پاره ای ناهمسازی ها و رقابت های درونی حکومت ایلخانی و گرایش های تمرکز گریز امرای مغول، دوران وزارت ایشان با وجود بارقه هایی از امید برای سامان حکومت ایلخانی و امور ایران چندان نپایید مع ذلک ایشان توانستند راه را برای همسازی مغولان با جامعه ایرانی بوسیله دستگاه دیوانسالاری هموار کنند. مقاله حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی وزیران این دوره ی تاریخ ایلخانی و تکاپوهای ایشان را مورد بررسی قرار می دهد.
The end of Joveini family duration put ministry institution in a period full of up and down during Ilkhani duration until Ghazan period began. Arghoon who reached Ilkhani in a reaction to Ahmad Tagoodar ٫Mongols Amir was minister. There was a stop in Ilkhani Divansalari organizing process and matching in with Iranian society٫ because Amir Booqa was at the head of government.The factors including the needs to handle Ilkhani realm and the results of ministry empire concentrations in the hand of Mongols Amir without any experience of Divansalari put Booqa in end. At that time ٫ Sadodoleh and Sadrodin Khalidi Zanjani were two of the Iranian dominant ministers who in spite their sufficiency to handle Ilkhani realm relation. After all they could match the Mongols with Iranian society by Divansalari this research the ministers of Ilkhani historyand their prows.
خلاصه ماشینی:
در اين زمان سعدالدوله يهودي و صدرالدين خالدي زنجاني از وزيران برجسته ايراني بودند که با وجود کفايت در اداره امور قلمرو ايلخاني ,به سبب پاره اي ناهمسازي هاو رقابت هاي دروني حکومت ايلخاني و گرايش هاي تمرکز گريز امراي مغول ، دوران وزارت ايشان با وجود بارقه هايي از اميد براي سامان حکومت ايلخاني و امور ايران چندان نپاييدمع ذلک ايشان توانستند راه را براي همسازي مغولان با جامعه ايراني بوسيله دستگاه ديوانسالاري هموار کنند.
درباره علل برافتادن بوقا روايات گوناگوني موجود است :استبداد بوقا که طبق ادعاي منابع جز عنوان خاني چيزي براي ارغون نگذاشته بود (البته اين استبداد را خود ارغون با دادن اين فرمان که احکام بوقا را حتي اگر به حکم ايلخان نرسيده باشد اطاعت کنند تقويت کرده بود)، ستمگري هاو خودسري هاي آروق برادر بوقا در بغدادو حمايت بوقا از او، مخالفت ديگر امراي مغول باوي ، سعايت صدرالدين زنجاني که بوقا از وي بقاياي مالياتي فارس را مطالبه مي نمود (رشيدالدين فضل الله ، ۱۳۷۳/ج ۷:۲-۱۱۶۶),درگيري لفظي بوقا با يکي از امراي مغول به هنگام بزم شراب در حضور ارغون (وصّاف ، ١٣١:١٣٧٢)، پاره اي از دلايل مطرح در منابع موجود است اما علت اصلي سقوط بوقا را بايد در نگراني ارغون از روند قدرت گيري او جست .
صدرالدين با قدرتي که از طرف ايلخان به او داده شده بود، سعي کرد دست امراي مغول را از امور کوتاه سازدو همين مسأله باعث مخالفت امرا با وي بود، اما صدرجهان از حمايت گيخاتو,طغاجار، بوراقچين ايگاچي و آق بوقا برخوردار بود.