چکیده:
The main objective of the present paper is to study the viewpoints of two renowned advocates of Unity of Action. Without any doubt، one who maintains that God is the absolute actor of the world of being and believes that ‘there is no effective being in the existence except Allah’ would not subscribe to the viewpoint of a person who considers man as an independent actor parallel to God and hence would have a different viewpoint regarding man’s free-will as well. Gazzali refuses the notion of determinism and free-will and advocates a third notion، i.e. acquisition، which is also advocated by the Ash’arites. Ibn Arabi confirms the notion of acquisition، but does not consider it as the final solution to the problem of extremism and free-will. He believes in combination of determinism of Creator and manifestation of free-will of God in man to rid of the problem of determinism and free-will but at the same time preserves the perimeter of unity of action.
خلاصه ماشینی:
بیتردید کسی که خدا را فاعل مطلق و یگانة نظام هستی میداند و معتقد به لا مؤثر فی الوجود الا الله است، دربارة اختیار انسان و افعال مختارانة او، با کسی که انسان را فاعلی مستقل و همعرض با خداوند میپندارد، نظر مشابهی ندارد.
عرفا و از جمله ابنعربی افزونبر پذیرش نظریة کسب، راه حل اختصاصیای نیز برای جمع میان فاعلیت و اختیار انسان و خدا ارائه میکنند که مبتنیبر اصل وحدت شخصیه وجود است.
درحقیقت کسب اشاعره یک شیوة انتساب فعل واحد به حق و خلق است، بهگونهایکه نه مستلزم وجود قدرت و ارادهای مؤثر در خلق باشد، که مؤید نظر معتزله است؛ و نه مستلزم نفی هرگونه تعلق فعل به قدرت و ارادة خلق که مؤید نظریة اهل جبر است.
با وجود اینکه غزالی نظریة کسب را به عنوان راه میانة جبر و اختیار مطرح میکند، اما به نظر نمیرسد که قدرت و اختیاری که فاقد رابطة ایجادی با فعل است و مقارن با فعل، توسط خداوند، در انسان خلق میشود، چیزی جز مجبور بودن انسان را اثبات کند.
وی گاهی هم حق را به جانب اهل جبر میدهد، زیرا اولا ادلة توحید افعالی اثبات میکند که خداوند فاعل همة افعال ازجمله افعال اختیاری انسان است ثانیا ادلة شرعی نیز از کلام آنها حمایت میکند.
پس در ذیل جباریت حقتعالی نهتنها فعل انسان و مبادی آن، یعنی قدرت و اراده و علم، بلکه هستی و وجود نیز از وی سلب میشود؛ و در عوض خداوند به عنوان تنها موجود و فاعل نظام هستی معرفی میشود.