چکیده:
هدف اصلی این مقاله تحلیل بازنمایی گفتمان های دینی موجود در فیلم «کتاب قانون» است. بدین منظور از نظریه رمان چند آوای میخائیل باختین استفاده شده است که در آن باختین معتقد است رمان های چندآوا دیدگاه یگانه ای ندارند و دیدگاه اقشار گوناگون اجتماعی را بازتاب می دهند. برای تحلیل فیلم از روش شناسی «لاکلاو و موفه» استفاده شده است.
نتایج تحقیق نشان می دهد که فیلم کتاب قانون نیز به نوعی دارای گفتمان چند صدایی است. گفتمان مسلط بازنمایی شده در این فیلم، گفتمان دینی عامیانه است که با استفاده از دو گفتمان روشنفکری دینی و گفتمان سنت اسلامی به چالش کشیده شده است و به این ترتیب مخاطب را به قضاوت و داوری می کشاند. در این داوری، مقایسه میان گفتمان سنت و روشنفکری دینی نیست، بلکه میان آن دو و گفتمان دینی عامیانه است که عاملان آن، دینداران عامی هستند که مسلمان موروثی نیز محسوب می شوند. هدف فیلم مقابله با گفتمان دینی عامیانه است و به این منظور از مفاهیم تحلیلی مشترک دو گفتمان دیگر استفاده می کند.
The aim of this article is to analyze the religious discourses represented in the movie “Ketabe Qanoon”. In this study Mikhail Bakhtin’s theory on polyphonic novel is used in which he believes that these novels do not have a univocal voice and instead reflect voices of different social strata. In order to analyze the movie، the methodology of Laclau and Mouffe is used.
Findings show that the movie has respectively a polyphonic discourse. The discourse of common sense religion is represented as dominating discourse which is being challenged by religious intellectualism and traditional Islamic discourses and asks the audience for judgment. In such judgment، the comparison is not between the religious intellectualism and traditional Islamic discourses، but between these discourses and the discourse of common sense religion، the practitioners of which are common people who have inherited Islam without having chosen it consciously. The aim of the movie is to dispute with the common sense religious discourse and in order to do the task، uses those analyzing concepts which are common among the other two discourses.
خلاصه ماشینی:
هرچند که روح کلي فيلم بر گفتمان سنت اسلامي تأکيد دارد و دين اسلام را مظهر اخلاق و سعادت معرفي ميکند، اما ميتوان گفت که جملات اين راننده تاکسي، به نوعي به کثرت گرايي ديني و شناسايي وحي الهي به واسطۀ عقل انساني تاکيد ميکند.
از آنجايي که توجه به نماز و به جا آوردن آن در فيلم مورد تاکيد قرار ميگيرد و اين اصل نيز يکي از اصول مهم در کتاب و سنت اسلامي است ، بنابراين نمايش سکانس هايي از نماز جماعت و تکيه بر اهميت آن ميتواند تاکيدي بر بازنمايي گفتمان سنت اسلامي در فيلم باشد.
با واردشدن آمنه به ايران ، نوعي تنش ميان او و ايرانياني که از ابتدا مسلمان بوده اند شکل ميگيرد و در ادامه ، معايب قرائت عاميانه از اسلام مورد نقد قرار ميگيرد؛ به گونه اي که مخاطب ، گفتمان سنت اسلامي بر اساس آموزه هاي قرآن (گفتمان آمنه ) و گفتمان روشنفکري ديني مبتني بر اعتقاد به تکثر اديان ، توجه به اصالت انسان و هم زيستي مسالمت آميز اديان (گفتمان راننده تاکسي و گفتمان موجود در جامعه متکثر لبنان ) را بر قرائت عاميانه از اسلام ترجيح ميدهد.
نتيجه گيري فيلم کتاب قانون ميتواند با توجه به مفاهيم مختلف تحليل هاي گوناگون در پي داشته باشد؛ ولي در اين مقاله ، تلاش شده است تا بازنمايي دين در فيلم و شناسايي گفتمان هاي ديني موجود در آن مورد بررسي قرار گيرد.
بر اساس نظريه چند آوايي باختين که براي تحليل يافته هاي اين فيلم مورد استفاده قرار گرفته است ، ميتوان گفت فيلم کتاب قانون نيز دربرگيرنده مجموعه اي از آواهاي ايدئولوژيک است .