چکیده:
در این مقاله عناصر هویت بخش شهری استان تهران در سفرنامه ها مورد مطالعه قرار می گیرد و محوریت بر نمادهای شهرسازی و معماری خواهد بود. از سویی، بازنمایی نمادین شهر اهمیت زیادی در هویت بخشی شهر دارد و از سوی دیگر، استان ها و شهرهای خاص مثل استان تهران و شهر تهران جایگاه نمادینی برای هویت کشور و انعکاس ایران معاصر داشته و در نقطه ای نزدیک تر به ایران امروز قرار دارد. با این نگاه بازنمایی ایران در سفرنامه ها به نوعی منعکس کننده امیدها و ناامیدهای هویت شهری است که از این منظر هم موضوع مطالعات فرهنگی شهر است و هم به نوعی، عرصه بازنمایی فرهنگ و هویت شهر را تصویر می کند. سفرنامه ها از سویی، مروری است بر وضعیت راه ها و جاده ها، شهرسازی و معماری، میادین و مبلمان شهری و از سوی دیگر نگاه نویسنده را نسبت به مردم، روابط اجتماعی، گفتگوها، ضرب المثل ها و فرهنگ عامیانه بیان می کند. نگاه ما در این مقاله، تمرکز بر عناصر هویت شهری است که در سفرنامه ها توصیف شده است. بر این اساس، در این مقاله با مطالعه 24 سفرنامه که توسط سفرنامه نویسان داخلی و خارجی نوشته شده، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، مطالعه بازنمایی عناصر و نمادهای هویتبخش استان تهران انجام شده است. مقولات عناصر و نمادهای هویت بخش شامل بناهای محوری، شهرسازی و سیاست های مربوطه، نمادهای فرهنگی، رسانه های شهری و مبلمان شهری است. یافته های این مطالعه نشان می دهد که بازنمایی استان تهران در سفرنامهها، با دوئیتهای شرق در برابر غرب، مناطق بالای جامعه در برابر مناطق پایین و یا شهر تهران در برابر شهرهای دیگر استان، کشور یا حتی جهان صورت گرفته است.
This study explores identity elements of Tehran province in travel writings with concentration on symbols in urban planning and architecture. On one hand، symbolic representation of a city plays a crucial role in identity making and on the other hand special provinces and cities like Tehran are important in echoing contemporary Iranian national identity and are highly closed to today’s Iran. In this perspective، representation of Iran in travel writings somehow reflects hopes and disappointments of urban identity. Our perspective in this article is to concentrate on elements of urban identity as is described in the travel writings. Therefore، based on analyzing 24 travel writings by either domestic or international travel writers with a content analysis method، we studied representation of elements and symbols of identity making in Tehran province. The categories of elements as well as symbols of identity include basic buildings، urban planning and related policies، cultural symbols، urban media and urban furniture. Findings show that representation of Tehran in travel writings has been shaped by dualities of the East against the West، uptown against downtown، or Tehran against other cities of the province or other cities of the country or even against the world.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر تعداد، در برخي از سفرنامه ها، مقايسه مساجد تهران با مساجد ساير شهرها صورت گرفته (جکسن ، ١٣٥٢: ٤٧٧) و در برخي ديگر توصيف جنبه هاي مختلف مساجدي مانند مسجد سپهسالار (دالماني، ١٣٣٥: ٧٨٧) و مسجد شاه (بارون فيودورکورف ، ١٣٧٢: ٢٠٦) انجام شده و مواردي چون بانيان مسجد، توصيف تزيينات داخلي، موقعيت جغرافيايي و همچنين کاربري و تغيير آن در طول زمان مورد نظر ايشان بوده است .
قاب شماره ١٠: بازنمايي مدرسه دارالفنون تهران در سفرنامه ماساهارو (١٣٧٣: ٢١٠) درمجموع ، در ارتباط با حامل نماد بناهاي محوري شهر مشاهده ميشود که توجه به کاخ ها و توضيح جنبه هاي آن ، هم از حيث تعداد سفرنامه نويساني که بدان پرداخته اند و هم از نظر حجمي که به توصيف اختصاص داده اند، بيش از ساير موارد مذکور است .
قاب شماره ١١: بازنمايي معابر عمومي شهر تهران در سفرنامه پولاک (١٣٦١: ٦٨) همين طور در تعدادي از سفرنامه ها، توصيف موقعيت يا فضاي ظاهري خيابان هايي چون لاله زار (خيابان دکتر تولوزان ) يا علاءالدوله مطرح شده (براون ، ١٣٨٩: ١٠٠)، در برخي به بهداشت و نظافت آنها اشاره شده (فيودورکورف ، ١٣٧٢: ٢٤٠-٢٤١)، برخي از سفرنامه نويسان به بخش هاي مختلف معابر توجه داشته اند (سرنا، ١٣٦٣: ٤١)، برخي ديگر وسايل حمل و نقل عمومي مانند تراموا، درشکه ، گاري يا حيوانات بارکش را وصف کرده اند (ماساهارو، ١٣٧٣: ٤٨) و ترافيک و شلوغي شهر نيز مورد توجه عده اي از آنها بوده است (وگت ، ١٣٧٧: ١٢).
٥( نمادهاي فرهنگي نمادهاي فرهنگي استان تهران در سفرنامه ها از طريق حامل هايي چون تاريخ شهر و آداب و رسوم بازنمايي شده است که در اين بخش بدان توجه ميشود.