چکیده:
سنت مدرنیته، اثرات اجتماعی- زیست محیطی چاه های عمیق و نیمه عمیق (نمونه شهرستان قاین)
پاپلی یزدی محمدحسین,شاطری مفید
از نظر تئوریکی بکارگیری تکنولوژی مدرن سبب تغییر و تحولاتی در ساختار و روابط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیستمحیطی میگردد. مدرنیزاسیون در بخش کشاورزی منطقه مورد مطالعه نسبت به سایر بخشها از سابقه تاریخی طولانیتری برخوردار است. مقاله حاضر به بررسی اثرات نوسازی در بخش کشاورزی در شهرستان قاین با تکیه بر تکنولوژی چاههای عمیق و نیمه عمیق و اثرات اقتصادی، اجتماعی آن میپردازد.
با حفر اولین مجموعه چاههای کشاورزی تحت عنوان شرکت آبیاری سفید دشت در منطقه نیمبلوک قاین در سال 1325 مدرنیزاسیون در بخش کشاورزی در منطقه آغاز شد. میتوان شروع مدرنیزاسیون در بخش کشاورزی شهرستان قاین را به لحاظ سابقه تاریخی نسبت به سایر مناطق استان خراسان دارای قدمت بیشتری دانست. دلیل این امر را بایستی در نقش خاندان علم و نفوذ سیاسی- اقتصادی آنها در منطقه دانست. با حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق در منطقه زمینه استفاده از سایر ابزار مدرن در بخش کشاورزی فراهم شد به طوری که اولین تراکتور نیز در سطح شهرستان در همین مزارع در سال 1327 به کار گرفته شد. در حقیقت با تحول در ساختار تکنولوژیکی، تحول در دیگر ساختارهای موجود نیز ایجاد شده است. پیامدهای تحولات تکنولوژیکی در منطقه دارای جنبههای مثبت و منفی بوده است. پیامدهای منفی عمدتا در زمینه مسایل زیستمحیطی است. این امر ناشی از عدم اجرای مدیریت صحیح منابع طبیعی در منطقه بوده است.
خلاصه ماشینی:
"با دقت در نمودار 3 مشخص میشود که چاههای عمیق و نیمهعمیق در دشتهایمنطقه به عنوان مهمترین منبع آب به شمار میآیند و در برخی دشتها همچوندشت چاهک موسویه بیش از 80 درصد برداشت آب از سفرههای زیرزمینی توسط چاهها انجام میشود،با این حال در سال 1381 در دشتهای اسفدن و قاین درصد میزان استحصالآب به وسیله قنات بر چاه برتری دارد.
اگر نوسازی با برنامهریزی بود اگر طرح آمایش سرزمین وجود داشت مکن بود از روزاول اجازه ندهند که منطقهای چنین شکننده به طرف برداشت آب برای کشاورزی آن همبرای کشت محصولات آببری مثل چغندر قند حرکت کند بلکه ممکن بود منطقه بهطرف صنعتی شدن با تکیه بر صنایع کوچک و با نیاز آبی کم و یا صنایع معدنی کهمصرف آب آنها نسبت به کشاورزی کم است،هدایت شود و یا با کمک تعداد کمتریچاه مراتع احیاء گردد و دامداری سنتی تبدیل به دامداری نیمه مدرن و تقویت گردد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 5 برخی اثرات جغرافیایی پیدایش چاههای عمیق و نیمهعمیق در سیستم سرمایهداری در منطقه مورد مطالعه راهکارها و پیشنهادات بهطورکلی با توجه به مقایسه آمار و اطلاعات و نقشههای موجود در گذشته،بهعلت بهرهبرداری و کاهش بارندگی و خشکسالیهای اخیر در این دشتها در چند سالهاخیر نه تنها سطح آب زیرزمینی افت نموده بلکه در برخی از دشتها همچون خضریپیشروی جبهه آب شور به شدت افزایش یافته است.
تمامی این وضعیت ایجاد شده(مشکلات اجتماعی-زیستمحیطی)در ارتباط با نوسازی و مدرنیزاسیون بخش کشاورزیمنطقه صورت گرفته که به دلیل هماهنگ نبودن و یا ضعف مدیریت و عدم وجود طرحجامع توسعه پایدار(آمایش سرزمین)پاسخگوی مسایل اقتصادی اجتماعی و زیستمحیطی منطقه نبوده است."