چکیده:
اختلاف بر سر تعیین مرزها، ناآرامی و ناامنی در مرزها، مسئله رود هیرمند و مشکل مهاجرت اتباع دو کشور به شهرهای مرزی یکدیگر در دوره رضاشاه (١٩٢٥م /١٣٠٤ش -١٩٤١م /١٣٢٠ش ) محورهای این مقاله را تشکیل میدهد. کشور افغانستان ، یکی از مهم ترین همسایگان ایران ، نقش مهمی در روابط خارجی ایران داشته است . بنابراین در این پژوهش تلاش شده است از دغدغه ها و چالش های این دو کشور در مرزها و اقدام های به کاررفته آگاهی حاصل شود. یافته های این پژوهش با استفاده از روش تاریخی و همچنین با مطالعه تطبیقی اسناد آرشیو وزارت امور خارجه و سازمان اسناد ملی ایران ، که تاکنون منتشر نشده اند، نشان میدهد این دو کشور به رغم اشتراکها و صمیمیت در روابط ، در برخی مسائل دچار اختلاف های عمیق و تاریخی بوده اند. اگرچه در مقاطع مختلف اقدام های مهمی برای رفع آن ها صورت گرفته است . با این حال دوباره بروز میکرده و به صورت مسائل حل ناشده باقی میمانده است .
خلاصه ماشینی:
این ناامنیها همواره موجب نارضایتی سکنۀ مرزی میشد و شکایت های فراوان به مقام های محلی و دولتی را دربرداشت و این موضوع ، به یکی از معضلات و دغدغه های بزرگ دولت تبدیل شده بود؛ برای نمونه ، در عریضه ای که از کدخدایان طایفۀ بهلولی به ستاد ارتش رسیده بود، از اوضاع نابسامان این قسمت از کشور و تجاوز اشرار مسلح ، که اکثرا تبعۀ افغانستان بودند، به شدت ابراز نارضایتی، و درخواست چاره اندیشی شده بود (اسناد وزارت امور خارجه ، ١٣١٤/٦/١٨، سند ٨ -١١-٥١-٣٧-١٣١٤: نمره ٢٧١٤١).
کدخدایان طایفۀ بهلولی در شکایت نامه ای به ستاد ارتش به این نکته اشاره میکنند: قضیه ناشی از آن است که دولت شاهنشاهی طوایف خود را کاملا خلع اسلحه و عموم آن ها را به رعیتی و گله داری وادار نموده است ، برعکس تمام طوایف سرحدی افغانستان که مسلح بودند، از خلع سلاح طوایف ایرانی سوء استفاده کرده ، به طور متوالی به خاک ایران تجاوز و تخطی نموده و مراتع و [خانه ها] را غصب و انواع تعدیات به جان و مال ایرانیان میکنند؛ به طوریکه سلب امنیت و آسایش از طوایف ایرانی [شده است ] (اسناد وزارت امور خارجه ، ١٣١٤/٦/١٨، سند ٨-١١- ٥١-٣٧-١٣١٤: نمره ٢٧١٤١).
پس از مذاکره های طولانی بین طرفین ، هیأت ایرانی پذیرفت که آب به صورت مساوی بین چخانسوز و سیستان تقسیم شود، مشروط به اینکه اولا محل تقسیم آب در چهار برجگ باشد، ثانیا دولت ایران حق داشته باشد کانالی در خاک افغانستان برای آبیاری کندر و حوضدار احداث نماید، که افغان ها فقط شرط دوم را پذیرفتند (اسناد وزرات امور خارجه ، سند ١/٦-٢٥-١٣٠٩: نمره ندارد).