چکیده:
مادیها جایگاه مهمی در فرهنگ و تمدن ایرانـی (بـه معنـای اخـص آن ) دارنـــد. در مـــورد تـــاریخ سیاســـی، جغرافیـــای تـــاریخی و باســتان شناســی ایــن دوره ، ابهامــات اساســی وجــود دارد و قلمــرو، ایالت ها، مراکـز حـاکمیتی و سـاختار اقتصـادی، انسـانی و اجتمـاعی آن ها به صورت علمی مورد مطالعه قرار نگرفته اند. در این پژوهش با استفاده از منابع آشـوری هـم زمـان ، بازسـازی جدیـدی از جغرافیـای تاریخی اقوام مادی پیش از تشکیل پادشاهی و گسـترش آن (٨٣٥ – ٦٧٢ ق .م ) ارائه میکنیم . بر اساس نتایج به دسـت آمـده ، قلمـرو ایـن اقوام از غرب به منطقه ی کرمانشاه و شمال لرستان ، از شمال غرب به بیجار تا میانه ، از جنوب غرب به پارس ، از جنوب و جنوب شـرق بـه مناطق کویری، از شمال بـه رشـته کـوه البـرز و از شـرق بـه منطقـه ی سمنان کشیده مـیشـده اسـت . در ایـن قلمـرو گسـترده ، واحـدهای سیاسی و جغرافیایی مستقل بـزرگ و کـوچکی حضـور داشـتند؛ امـا هیچ نوع ساختار سیاسی منسجم و سازماندهی شده ای در ایـن تـاریخ وجود نداشته است . مراکز مهم مادی این دوره سـاگ بیـت (در قـرن هشتم و نهم ق .م ) و کارکشی (در قرن هفتم ق .م ) هستند که احتمـال دارد با هگمتانه ی دوره ی بعد مطابقت داشـته باشـند. معیشـت اصـلی اقوام مادی، دامداری و پرورش اسب و در رتبه ی بعـدی کشـاورزی و واسطه گری بوده است .
خلاصه ماشینی:
بر اساس نتایج به دسـت آمـده ، قلمـرو ایـن پادشاهی ، مطالعات باستان شناسی و تاریخی جدید نه تنها جنبـه هـای مختلـف وجـودی ایـن اقوام از غرب به منطقه ی کرمانشاه و شمال لرستان ، از شمال غرب به دولت را آشکار نکرده اند، بلکه منشاء شـکل گیـری ابهامـات اساسـی در خصـوص سـاختار بیجار تا میانه ، از جنوب غرب به پارس ، از جنوب و جنوب شـرق بـه سیاسـی ، جغرافیـای تـاریخی ، هنـر و آثـار منسـوب بـه ایـن دوره شـدند کـه تـاکنون پاسـخ مناطق کویری، از شمال بـه رشـته کـوه البـرز و از شـرق بـه منطقـه ی درخوری به آن ها داده نشده است .
این منابع هر چند برای بازسازی جغرافیای تاریخی ، ساختارهای سیاسی و اقتصادی و مطالعات زبان شناسی اطلاعات بسیار ارزشمندی فراهم می کنند، تنها بخشـی از اطلاعات و واقعیت های جامعه ی ماد را که در ارتباط با آشوری ها و مورد توجه آن هـا بـوده است ، منعکس می کنند و بیشتر به منـاطق غربـی قلمـرو مـاد مربـوط هسـتند و در خصـوص مناطق شرقی تر اطلاعات ناچیزی ارائه می دهند.
ایالت های مرتبط بـا آن ، از دریاچـه ی ارومیـه در شـمال تـا منطقـه ی بیجـار در جنـوب و از مدارک و شواهدی برای تعیین مرزهای شمالی ماد وجود ندارد؛ اما از آنجا کـه رشـته کـوه رشته کوه های مرزی ایران و عراق در غرب تا ارتفاعات غربی دره ی زنجان و منطقه ی میانـه البرز همیشه به عنوان یک مرز طبیعی و فرهنگی عمل کرده اسـت ، شـاید در ایـن دوره نیـز در شرق کشیده می شد (ملازاده ، ١٣٨٨: ٥٠-٤٩).