چکیده:
نسبت فقه و اخلاق ، نه تنها از دیرباز محل تامل عالمان دینی بوده و ذهن آنـان را مشـغول ساخته است ، بلکه در شرایط امروز، به دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی گسـترده در زنـدگی بشر و تغییرات رخ داده در سبک زندگی، نیاز حس شده به توسعه فقه و نیاز به پاسداشت از جایگاه اخلاق در حیات اجتماعی، بازنگری در این مسئله ضرورتی افزون یافتـه اسـت . در میان ائمه اطهار(ع ) چنین می نماید که امام رضا(ع ) ـ به سبب شرایط اجتماعی و فرهنگی موجـود در عصر آن حضرت ـ توجهی خاص به فقه و اخلاق مبذول داشته و در سطح گسـترده ای به جوانب مختلف این مسئله پرداخته شده است . در این راستا می توان دریافت کـه نگـرش طیفی به الزام های دینی، توجه به علل الشرایع و خاستگاه های اخلاقی و انسانی احکـام و تکیـه بر تادیب در رفتار دینی و برخی دیگر از شیوه های مواجهه خاص با مسائل شریعت کـه در احادیث آن حضرت دیده می شود، مبنای استواری برای پیوستگی فقه و اخلاق در آمـوزه هـای امام رضا(ع ) را فراهم آورده است که درک دقایق آن ، می تواند الگویی کارآمد برای بازنگری هـای ما در مسائل خود، در عصر حاضر باشد.
خلاصه ماشینی:
در میـان نمونـه هـای احتیـاط تشـریعی در کلام منقول از امام رضا(ع ) می توان به این موارد اشاره کرد: حدیث محمدبن سنان از آن حضرت در خصوص اینکه چرا تحقق بینونه در طـلاق بـرای مملوک دو طلاق است (ابن بابویه ، ١٣٨٥ق : ٥٠٧؛ همان ، ١٩٨٤م ، ج ٢: ١٠٢)؛ ایـن در حـالی است که اصل این حکم از پیامبر(ص ) مرفوعا و از شماری از صحابه و تابعین موقوفا و نیـز از برخی از ائمه (ع ) متقدم شیعه نقل شده است و توسعه ای در اقـوال کـه مجـالی بـرای احتیـاط تأدیبی باقی گذارد در میان نیست (نقل عایشه از پیامبر: دارمـی ، ١٤٠٧ق ، ج ٢: ٢٢٤؛ بخـاری ، ١٣٩٧ق ، ج ٢: ١٢٨؛ ابـوداوود سجسـتانی ، ١٣٦٩ق ، ج ٢: ٢٥٧؛ ترمـذی ، ١٣٩٥ق ، ج ٣: ٤٨٨؛ ابن ماجه ، ١٩٥٢م ، ج ١: ٦٧٢؛ نقل ابن عباس از پیامبر: ابوداوود سجستانی ، همان ؛ نقل ابن عمـر از پیامبر: ابن ماجه ، ١٩٥٢م ، همان ؛ دارقطنی ، ١٣٨٦ق ، ج ٤: ٣٨؛ نقل از زبان امام علی (ع ): قاضی نعمان ، ١٤٠٩ق ، ج ٢: ٣٢١؛ طوسی ، ١٤١٣ق : ٢٣٨ و ٥٧٥؛ نقل از عمربن خطاب : صـنعانی ، ١٤٠٣ق ، ج ٧: ٢٢١؛ منصور، ١٤٠٣ق ، ج ١: ٣٤٥ ـ ٣٤٤؛ نقل از عبدالله بن عمر: دارقطنـی ، ١٣٨٦ق ، ج ٤: ٣٩ ـ ٣٨؛ بیهقی ، ١٤١٤ق ، ج ٧: ٣٦٩؛ نقل از ابراهیم نخعـی : سـعیدبن منصـور ، ١٤٠٣ق ، ج ١: ٣٤٤؛ نقل از قاسم و سالم : بخاری ، ١٣٩٧ق ، ج ٢: ١٢٨؛ نقل از امـام بـاقر (ع ): کلینـی ، ١٣٩١ق ، ج ٦: ١٦٩؛ نقل از امام صادق (ع ): کلینی ، همان ؛ طوسی ، ١٣٦٤ش ، ج ٨: ١٥٤؛ نقل از امام کـاظم : (ع ) طوسی ، ١٣٦٣ش ، ج ٣: ٣٣٥؛ همان ، ١٣٦٤ش ، ج ٨: ١٣٥).