چکیده:
مقایسه و بررسی تطبیقی آثار نویسندگان ایرانی و روس چون فردوسی توسی و الکساندر پوشکین، امکان آشنایی بیشتر را با فرهنگ مردم ایران و روسیه به ما میدهد. باوجودیکه ادبیات کلاسیک فارسی و روسی از نظر سبک و محتوا، شباهت زیادی به یکدیگر ندارند، در حین مطالعة داستانهای عاشقانة ادبیات فارسی و روسی، یک سوژة مشترک دیده شد که البته تأثیر ادبیات شرق در داستان روسی، مشخص است. سوژة مشترک در دو ادبیات متفاوت، از آن لحاظ گیرا و جالب به نظر میرسد که تفاوت فرهنگ و دیدگاه شاعران را به خوبی مشخص میسازد. قهرمانان هر دو داستان، شخصیتهای تاریخیاند. داستان «خسرو و شیرین» فردوسی و منظومة «فوارة باغچهسرای» پوشکین، داستانهای عاشقانهاند و بیانگر دیدگاه شاعران دربارة پدیدة عشق. ضمن اینکه، سرانجام هر دو داستان عاشقانه، غمانگیز است.
خلاصه ماشینی:
البته داسـتان عشق خسرو و شیرین نه فقط در شاهنامه ، که در منظومۀ خسرو و شـیرین نظـامی نیـز مفصل بدان پرداخته شده است ؛ اما سوژه در داستان نظامی تغییـر مـییابـد و دیگـر بـا سوژة منظومۀ روسی، آن چنان شباهتی ندارد.
یکـی از نمونـه هـای عشـق پوشــکین بـه شـرق ، منظومـۀ عاشـقانۀ «فــوارة باغچه سرای» (The Fountain of Bakhchisaray /фонтан ̆скииБахчисараи) است که نه تنها سوژه ای مشابه سوژة داستان شـاهنامه دارد، بلکـه سـخنان آغـازین ایـن منظومه نیز با بیتی از بوستان سعدی شروع میشود.
با وجود این ، خسرو مرد متعصبی است و هنگامی که مریم را به قصرش میآورد، شرایط زندگی را در حرمش بـه وی گوشزد میکند: بـــدو گفـــت : دامـــن ز ایرانیـــان ، نگــه دار و مگشــای بنــد، از میــان برهنـــه نبایـــد کـــه خســـرو، تـــو را ببینــد، کــه کــاری رســد نــو، تــو را (فردوسی، ١٣٩٠: ١٧٠٨) «پرویز میبایست به حرمت دین مسیح و به احترام عهـد قیصـر، دختـر او را، یگانـه همسر رسمی خود و شهبانوی ایران میدانست ، اما پرویز نتوانست به عهـد خـود پایبنـد بماند؛ زیرا که آتش عشق شیرین چنـان فـروزان گشـت کـه اختیـار را از دسـت پرویـز گرفت » (دارائی، ١٣٧٢: ٣٧٤).
نتیجۀ بررسی شخصیت ها بررسی شخصیت های این داستان ها نشان میدهد که بین آنها شـباهت هـای زیـادی وجود دارد؛ خسرو و گیرای دو شاه دارای حشمت اند و عاشق های بیتاب و بیقـرار مثـل شیرین و زارما دارند که سخت برای عشق خویش تلاش میکنند.
نکتۀ دیگر اینکه داستان «خسرو و شیرین » با کشتن خسرو به دستور پسر مـریم بـه / نام شیرویه تمام میشود، اما منظومۀ عاشقانۀ پوشکین پایان دیگری دارد.