چکیده:
در متون اسلامی وقف پول بیشتر به عنوان «وقف درهم ودینار» بوده، زیرا پول در دورههای اولیه اسلامی منحصر در همین دو، می شده است .تعریف ارائه شده از سوی فقها برای وقف موجب شده تا وقف منحصر به اعیانی شود که انتفاع از آنها موجب تلف در آنها نباشد، و نتیجه آنکه گسترش دایره وقف و تجهیز بسیاری از داراییها در غالب آن ناممکن شده است. امروزه با توجه به ماهیت اعتباری پولها این سؤال مطرح میشودکه آیا وقف پول مشروع است؟ اگرچه اصل موضوع وقف مورد پذیرش بیشتر جوامع (تحت عناوین مختلف) بوده است. لیکن امروزه از مهمترین مسائل، اختلاف در حوزه اموال وقفی است که ضرورت بازنگری در مسائل فقهی، حقوقی و اقتصادی آن بر کسی پوشیده نیست. از سوی دیگر تعریف ارائه شده از سوی فقها و اندیشمندان شیعی مبنی بر «حبس عین مال» موجب شده است تا موضوع منحصر در اعیان شود، لیکن با لحاظ تحولات اقتصادی و اینکه امروزه در عرصههای اقتصادی، مال معانی بسیار گستردهتر از آنچه پیش از این میدانستیم یافته است. با چنین هدفی میتوان اذعان داشت تحدید وقف به اعیان قابل بازنگری است و با توجه به مقتضیات زمان، تصور سنتی از ضرورت بقای مال در صورت استفاده نیز قابل بررسی و اصلاح است.
خلاصه ماشینی:
دلیل اتلاف عین نزد فقیهان حنبلی زحیلی ضمن بیان نظریۀ حنابله در آنچه وقف آن جایز است ، وقـف درهـم و دینـار را در زمرة موارد بطلان وقف نزد آنان ذکر کرده است و مینویسد: «قد وضع الحنابله و غیرهم ضابطا مایجوز وقفه ومالایجوز، فقالوا: الذی یجوز وقفه هو کل ما جاز بیعه وجاز الانتفاع به مع بقاء عینه ، وکان اصـلا یبقـی بقـاء متصلا کالعقار والحیوانات والسلاح والثاث واشـبهه ذلـک ومـا لا ینتفـع بـه الا بالاتلاف مثل الدنانیر والدراهم (النقود) وما لیس بحلی، والمـاکول و المشـروب والشمع واشباهه ، لایصح وقفه فی قول عامه الفقها، لان الوقف تحبـیس الأصـل وتسبیل الثمرة، وما لاینتفع به الا بالاتلاف لایصـح فیـه الوقـف ؛ لانـه لایمکـن الانتفاع به علی الدوام (زحیلـی، ١٤٠٥، ج ٨: ١٦٢)، حنابلـه و دیگـران ضـابطه ای را برای مال موقوف ذکر کرده و میگویند: وقف هر آنچه که بیع آن جایز اسـت و انتفـاع از آن با بقای متصل عین آن ممکن میباشد؛ مانند عقار و حیوان و سلاح و اثاثیـه و نظـایر آن ، صحیح است .
ابن ادریس ، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم ، موسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم ، ١٤١٠ ق (و نرم افزار مکتبۀ الشاملۀ).