چکیده:
هرچند همواره در مکاتب مختلف، دغدغة حفظ و ارتقای کرامت انسانی، مطرح بوده و هریک سازوکارهایی بدینمنظور ارائه دادهاند، اما فقه اسلامی در این زمینه، رویکردی متعالی داشته و بعضا راهکارهایی بیبدیل ارائه داده است. این تحقیق، با بهرهگیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، برخی از سازوکارهای مهم و کلی فقه اسلامی برای تثبیت کرامت انسانی را ارائه نموده است. توسعة تفکر توحیدی در سطح جوامع بشری، اولویت دادن به امور معنوی، برخوردار کردن همة انسانها از محیط پاک و معنوی، صیانت از حرمت جان، مال و آبروی انسانها، اقامة قسط و عدل در میان همة ابنای بشر و تأمین نظم، امنیت، رفاه و آسایش شهروندان، ازجمله احکام متعالی اسلام میباشند که کرامت انسانی را به کاملترین شکل ممکن، به ارمغان میآورند. در این نوشتار، رابطة این دسته از احکام الهی با کرامت انسانی بهروشنی تبیین شده است.در فقه شیعه، برای مبارزه با طاغوت، مبانی فقهی متعددی همچون جهاد، نفی سلطة کفار، امر به معروف و نهی از منکر و ضرورت تشکیل حکومت اسلامی مطرح شده است. امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهمترین آنها است. در دیدگاه آیتالله گلپایگانی، امر به معروف و نهی از منکر، مبنایی برای مبارزه با رژیم طاغوت و برای برقراری حکومت اسلامی است. در این پژوهش ابتدا به تبیین فقهی امر به معروف و نهی از منکر از نظر آیتالله گلپایگانی و سپس، با رویکردی تاریخی - تحلیلی به تطبیق این مبانی بر مواضع ایشان از دهه چهل تا پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شده است. آیتالله گلپایگانی، با توجه به شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر، تلاش میکند ابتدا با نصیحت، منکرات رژیم پهلوی را تذکر دهد و با توسعة دامنة منکرات و نیز با توجه به شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر، با اعمال انزجار از اعمال رژیم، آنها را محکوم میکند. ایشان با اوج گرفتن مبارزات انقلابی در سالهای 1356 و 1357، بر بذل جان و مال برای اجرای احکام اسلام و برقراری نظام اسلامی، که عالیترین مراتب امر به معروف و نهی از منکر است، تأکید کرده خواستار رسیدن به هدف نهایی، یعنی اسقاط رژیم پهلوی و برقراری نظام اسلامی میشوند.
خلاصه ماشینی:
"6. صیانت از کرامت انسانی حتی پس از مرگ نکتة قابل توجه در زمینة حرمت انسانی، این است که چون فقه اسلامی، از اساس برای انسان کرامت قائل است، با مرگ کسی این کرامت زائل نمیشود؛ افراد موظفند حتی پس از مرگ نیز حرمت ایشان را حفظ نمایند.
7. اولویت دادن به امور معنوی هرچند فقه اسلامی برای نیل انسانها به کرامت فعلی، از امور مادی فروگذار نکرده است و احکام فراوانی در اسلام وجود دارد که به این جنبة انسانی توجه شده است، اما امور معنوی از اصالت و تقدم برخوردارند.
9. تأمین نظم، امنیت، رفاه و آسایش شهروندان هرچند توجه به ابعاد معنوی، در درجة اول اولویت فقه اسلامی است، اما احکام مترقی فقهی، برای صیانت ازکرامت انسانی، به ابعاد دیگر انسانها نیز توجه داشته است.
فقه اسلامی، برای دفاع از حریم کرامت انسانی، احکام ویژه و سختگیرانهای برای حفظ حرمت جان، مال و آبروی انسانها قرار داده است و از این طریق، پیمودن مسیر حیات طبیعی و اجتماعی آنها را تسهیل نموده است.
ازآنجاکه تأمین امینت و رفاه و آسایش شهروندان جامعة اسلامی، زمینهساز تحقق سایر اهداف عالی جامعة اسلامی و نیل ایشان به کمال انسانی است، فقه اسلامی نیز بخش زیادی از احکام خود را اختصاص به این مهم نموده است و شهروندان و کارگزاران حکومت اسلامی را مکلف نموده است تا با تلاش در این جهت، زمینههای تسهیلکنندة حفظ و ارتقای کرامت انسانی را، بیش از پیش، فراهم نمایند."