چکیده:
در میان ابزارهای نبرد، که از روزگاران دیرین در آثار پارسی بر جای مانده است، آینه از جمله ابزاری است که پژوهشگران کمتر بدان توجه کردهاند و در فرهنگها نیز اطلاع چندان کاملی دربارۀ آن نیامده است. در این پژوهش سعی کردهایم تعاریف، کاربرد، و سابقۀ استفاده از آینه را، با توجه به مآخذ متعدد، بیان کنیم و در پایان نشان دهیم که بیتوجهی به این کاربرد از آینه چگونه برخی از شارحان متون را دچار اشتباه کرده است. پس از بررسی متون، مشخص شد که تقریبا، از سدۀ چهارم تا سیزدهم هجری، آینه در آوردگاه ابزاری بوده که بر پیشانی فیل و اسب بسته میشده برای بازتاباندن نور در دیدگان هماورد. علاوه بر آن، یکی از انواع طبلها و زنگهای جنگی بوده که بر پشت فیل گذاشته یا از گردن آن آویخته میشد. گاه نیز نوعی زره بر تن جنگجویان بود؛ هم برای محافظت بیشتر و هم برای بازتاباندن نور در دیدگان مبارز.
خلاصه ماشینی:
حدود یک قرن پس از این اثر، چنـین کـاربردی را در گرشاسـب نامـه مـی تـوان دیـد؛ آینه هایی که بر برگستوان اسب بسته شده اند و درخشش بسیاری در میدان نبرد دارند: که آن که به قلب ایستاده چـو شـیر به کـف تیـغ تیـز ابـرش تنـد زیـر زده هــم بــرش گــاوپیکر درفــش ســپر زرد و برگســتوانش بــنفش زره زیــر و خفتــانش از بــر کبــود ز پــولاد ســاعدش و از زر خــود زبــرگســتوانش همــه قلبگــاه زبـس آینـه چـون درفشـنده مـاه (اسدی طوسی ، ١٣١٧: ١٠١) در بهمن نامه ، حماسة سرودة ایران شاه بن ابی الخیر در اواخر قـرن پـنجم و اوایـل قـرن ششم ، آینه بر اسب دوختن برای خیره شدن دیدة دشمن وجود دارد: بـه پـیش آمـدش نـامور سرکشـی نشســته گــران مایــه بــر ابرشــی برافکنـــده برگســـتوانش ســـمند که خوانی همی مغفری چون پرنـد بســی آینــه دوختــه بــرتــنش که خیره شـدی دیـدة دشـمنش (ایران شاه بن ابی الخیر، ١٣٧٠: ٢٤٤) در سدة ششم و هفتم ، در داستان سمک عیار نیز در وصف اسب هرمز کیل از آینه هـای بسته شده بر پیشانی اسب وی سخن رفته است : پس هرمز کیل در میدان جولان کرد ...
اما به راستی چرا در شاهنامه که حدودا شصت هزار بیت دارد چنین اشاره هایی وجود ندارد؟ پیش از بیان دلایلی برای پاسخ بدین پرسش ، باید به این نکته توجـه کنـیم کـه ممکـن است کاتبان سده های بعد از تاریخ نوشتن ترجمة تفسیر طبری آینة بسته شده بر اسب را بـه متن افزوده باشند؛ به ویژه که در دیگر متون این دوره نیز آینه با چنین کاربردی وجود ندارد.