چکیده:
نقد، تحلیل و شـناخت کامـل هـر یـک از مراحـل سـیر و سـلوک از مهم تـرین و ضروری ترین کارهایی است که باید در پژوهش های عرفانی بدان توجه کرد. از این طریق می توان با مبانی نظری و عملـی عرفـان بیشـتر آشـنا شـد و دقـایق متـون عرفانی را بهتر دریافت . مراقبه یکی از مهم ترین احوال و مراحل طریقت است کـه نقشی تاثیرگذار در سیر و سلوک عرفانی دارد. در تعریف و تبیین مراحـل ، درجـات ، نشانه ها و نتایج آن در متون عرفانی مباحث مبسوطی آورده شده است . تنوع و تعدد مطالب دربارٔه این موضوع چندان است که تبیین دقایق این مرحله از سیر و سلوک بدون ارائه طرحی دقیق و روشمند ممکن نیست . این مقاله بر آن است تا در قالـب طرحی منسجم به نقد و تحلیل این حال عرفانی بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"زیرا دو مانع بر سر این راه وجود دارد: یکی آنکه شمار مراحل سیر و سـلوک و ترتیب آنها در متون عرفانی تفاوت بسیار دارد، و دیگر آنکه در تعریـف و تبیـین ویژگی هـای هـر یک از این مراحل و منازل سلوک و به طور کلی هر یـک از اصـطلاحات عرفـانی اقـوال و آرای اهل طریقت پراکنده و متنوع است .
تنها بدین اجمال اکتفـا می شـود کـه تنـوع و تعـدد آرا و اقـوال در ایـن بـاره طبیعـی و اجتناب ناپذیر است ، بدان جهت کـه هـر عـارفی متناسـب بـا شـیؤە معـاملات و مواجیـد خـود به بیان مراحل طریقت می پرداختـه و چـون نحـؤە معـاملات و مشـی عملـی عرفـا بـا یکـدیگر متفاوت بوده ، نگـرش و بیـان آنهـا هـم از تعـداد و ترتیـب مراحـل سـلوک و همچنـین تعریـف و تبیین ویژگی های آنها با هم اختلاف داشته است (دهباشی ، ١٣٨١: ٢١٩/١-٢٢٠).
راقب اٰلله فـی أمره : در کارهای خود خدا را در نظر داشت (انیس و دیگران ، ١٣٩٢/١٩٧٢: ٣٦٣/١)؛ راقبه مراقبـه و رقابا: جعل الحبل فی رقبتـه (الطـاهر، بی تـا: ٣٧٢/٢)؛ رقیـب بـه معنـای حـافظ اعمـال اسـت (ابن منظور، ١٤٠٥: ٤٢٤/١؛ انیس و دیگـران ، ١٩٧٢: ٣٦٤/١؛ الراغـب الاصـفهانی ، ١٣٩٢: ٢٠٦)؛ همچنین از اسمای حسنای خداوندی است (سیاح ، ١٣٣٠: ٥٢٤/١).
٢. یافتن بینش و آگاهی دربارٔە مراقبه : بعد از آنکه سالک در مراحل سلوک در ایـن مقـدمات بـه کمال رسید باید نسبت به دو اصل مهم شناخت پیدا کند: یکی آنکه خداونـد عـالم و آگـاه بـر احوال آدمی است ."