چکیده:
اقناع، فرآیندی ارتباطی است که هدف اساسی آن، انتقال محتوا با تاثیرگذاری بر مخاطب اسـت . بر اساس تعـاریف ، تبیـین هـا و شـیوههـای اقنـاعی موجـود، کـه برخاسـته از دنیـای غـرب اسـت ، تاثیرگذاری اقناعی در وضعیتی تحمیلی و با فریب اقناعی حاصـل مـی شـود. ایـن مسـئله ، نیازمنـد بررسی در منابع اسلامی است که دیدگاههای شهید مطهری در ایـن عرصـه ، زوایـای جدیـدی را فراروی پژوهشگران قرار می دهد. بر اساس دیدگاه ایشـان، اقنـاع اندیشـه در پرتـو آزادی اندیشـه معنا می یابد که این محور در واژههای مرتبط با اقنـاع هـم مشـهود اسـت . دو ضـابطه مهـم آزادی اندیشه انسانی و استخدام ابزار مشروع، که شهید مطهری بـه آنهـا پرداختـه ، وجـه تفـاوت مـاهوی اقناع با فریب اقناعی است .
خلاصه ماشینی:
(همو، ١٣٨٧ب ، ج١٦، ص٤٩٨) اگر ملاک حکمت که محکم ترين طريق دعوت و از متقن ترين عناصر تبليغ و تعليم قرآني است ، با معيار اختيار و آزادي انديشه که مبناي دعـوت و تبليـغ اسـت ، در کنـار يکديگر قرار بگيرند، اين نتيجه به دست مي آيد که بيان حکمت و استفاده از حکمت بـا آزادي انديشه انساني منافاتي ندارد و هنگامي که دعوتگر يـا مبلـغ بـر مبنـاي حکمـت سخن مي گويد و با برهان و استدلال محکم درصدد اقناع مخاطب است ، هيچ گاه الزام و اکراهي متوجه تفکر مخاطب نخواهد شـد و اگـر ذهـن انسـاني در مقابـل بـراهين ، بـه پذيرش وادار مي شود، طبيعت ذهن و انديشه است که در مقابل قاطعيت برهان و منطق سر تسليم فرود مي آورد.
طبق بيان استاد مطهري ، اگرچه قرآن ، دعوت به تفکر و نتيجـه گيـري فکـري کـرده ، تفکر را عبادت مي شمارد و اصول عقايد را جز با تفکر منطقي ، صحيح نمي داند، اما بـه يک مطلب اساسي توجه داده و آن لغزش هاي فکري و لغزشگاه هاي انديشه اسـت کـه يک سلسله امور را به عنوان موجبات و علل خطاها و گمراهي ها بيان مـي دارد؛ (همـو، ١٣٨٦الف ، ج٢، ص٦٦) تکيه بر ظن و گمان به جاي علم و يقين ، نخستين منشأ خطاها و اشتباه است که به تعبير آيه شريفه ، اکثر مردم چنين اند که اگر بخواهي پيرو آنها باشي تو را از راه حق گمراه مي کنند؛ براي اينکه تکيه شان بر ظن و گمان است (نه بـر يقـين ) «و ان تطع اکثر من في الارض يضلوک عن سبيل الله ان يتبعون الا الظن .