چکیده:
شهر به عنوان فضایی زنده در بستر محیط جغرافیایی تولد یافته ، رشد می کند و به کمال می رسد. چرا که پدیده ای تاریخی - جغرافیایی است ، به این معنی که ساخته و پرداخته عواملی است که گذشته و حال بر آن اثر گذاشته است . ساخت و استخوان بندی شهرها مطابق با شرایط محیط طبیعی و انسانی شکل می گیرد و با گذشت زمان انسـجام و استحکام می یابد. در شکل گیری فضای مورفولوژیک شهری عوامل مذهبی (جهان بینی دینی )،اقتصادی ، زیست محیطی و...موثرند.دراین میان تاثیر عامل جهان بینی وارزش های دینـی - مـذهبی بـر سـاخت وتولیـد فضـاهای شهری به ویژه در دوره اسلامی بسیار تعیین کننده ومهم می باشد. یکی از بازتاب های تجلیات روح اسلامی در کالبدفضا وقف می باشد. اهمیت وتاثیر نهاد وقف در شکل گیری ساختار شهرهای ایرانی - اسلامی (به ویژه در عصر صفوی به بعد) به گونه ای است که می توان ایجاد، توسعه وگسترش این شهرها رادر دوره های مختلف تاریخی با موقوفات آنها مرتبط دانست . به هنگام شکل گیری شهر ملایر، وقف بناها واراضی توسط شیخ الملوک زمینه های لازم جهت رشد وتوسعه ی فیزیکی این شهررا فراهم می آورد.
خلاصه ماشینی:
اهمیت وتاثیر نهاد وقف در شکل گیری ساختار شهرهای ایرانی - اسلامی (به ویژه در عصر صفوی به بعد) به گونه ای است که می توان ایجاد، توسعه وگسترش این شهرها رادر دوره های مختلف تاریخی با موقوفات آنها مرتبط دانست .
با فرو ریختن حصارهای شهر اراضی موقوفه وغیر موقوفه به فیزیک شهر اضافه وروابط بیرونی پیچیده ای بین آن ها به وجود آمد؛ تمرکز وپراکندگی عناصر وقفی با دارا بودن مهم ترین نقش های فضایی حیات شهری (تجاری ، بهداشتی ، آموزشی ، فضای سبز، فرهنگی و مذهبی ) درزمین های موقوفه ارتباط وکنش متقابل این قسمت از شهر را با قسمت های غیر وقفی تضمین نموده وموجب پایداری جهان بینی دینی در شکل آفرینی چشم انداز شهر ملایر شده است .
زمین های غیروقفی نیز ٧٠/٧٥ درصد اراضی محدوده شهر را به خود اختصاص می دادند در واقع این دوره ها سهم زمین های غیروقفی در گسترش فیزیکی شهر ملایر بالاتر بوده است .
بعد از انقلاب با افزایش جمعیت و بالا رفتن تراکم در محدوده مسکونی شهر، نیاز به ساخت و ساز روز به روز افزایش یافت ، از آن جایی که قسمت عمده اراضی بایر و مستعد جهت ساخت و ساز جزء محدوده اراضی وقفی واقع شده است ، اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ملایر با همکاری سازمان مسکن و شهرسازی استان همدان (زمین شهری سابق ) اقدام به واگذاری زمین های اوقافی به اشخاص حقیقی و حقوقی واجد شرایط نمود.