چکیده:
یکی از مشکلات عمده در برنامه ریزی شهری با توجه به رشد جمعیت و کمبود امکانات زیربنایی تعیین جهت مناسب رشد فیزیکی شهر برای جواب گویی به نیازهای فعلی و پیش بینی برای نیازهای آینده میباشد. هدف از پژوهش حاضر، شناخت پدیدهها و فرآیندهای ژئومورفولوژیک موثر بر توسعهی شهری و تحلیل امکانات و محدودیت هایی است که این عوامل برای توسعهی شهری فراهم می کنند. در این پژوهش شهر تویسرکان واقع در نیمه جنوبی استان همدان به دلیل وجود تنگناهای ژئومورفولوژیک در جهات مختلف توسعه شهری به عنوان نمونهی موردی، مورد مطالعه قرار گرفته است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. در این پژوهش سعی شده با مطالعه ی فرآیندهای ژئومورفولوژیک منطقه و محدودهی شهر تویسرکان، با استفاده از مطالعه میدانی و بررسی نقشه های شهر و منطقه، به کمک سیستم جغرافیایی (GIS) محدودیتهای ژئومورفولوژیک موجود درجهات مختلف توسعهی شهر تویسرکان مشخص شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شهر تویسرکان از سمت شرق و شمال و شمال شرقی به ارتفاعات محدود می گردد و عامل توپوگرافی در این جهات به عنوان عارضه طبیعی، عامل عدم توسعه شهر تلقی می شود. از سوی دیگر فیزیوگرافی منطقه باعث شده است که در سمت غرب، جنوب، جنوب غربی و شرقی که سطح ارتفاعات به حداقل می رسند، اراضی در دشت واقع شده وقابلیت مناسب و لازم را برای کشاورزی داشته و درحال حاضر نیز مورد بهره برداری قرارگیرند. بنابراین در این جهات نیز وجود اراضی مناسب برای کشاورزی و باغداری در دامنه ها وحاشیه دره ها، عامل محدود کننده توسعه شهر تلقی می گردد. بدین ترتیب شهر تویسرکان محدودیت های فیزیوگرافیک از یک سو و از سوی دیگر با هدف حفظ اراضی کشاورزی و باغی، از محدودیت توسعه برخوردار است.
پذیرش موانع یاد شده و نگاهی به نقشه توپوگرافی منطقه ذهن را بدین سو هدایت می کند که سمت و سوی توسعهی کالبد شهر در جهت شمال، شمال غربی و جنوب شرقی با موانع کم تری مواجه است.
خلاصه ماشینی:
محدودیت های ژئومورفولوژیک و رشد فیزیکی شهر تویسرکان با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی(GIS)و مدل رقومی ارتفاعی (DEM) تاریخ دریافت مقاله : ٩٣/٠٣/٠٥ تاریخ پذیرش نهایی مقاله : ٩٣/٠٩/١٠ سید حسن صدوق (دانشیار گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه شهید بهشتی تهران) علی فهیم * (کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی دانشگاه شهید بهشتی تهران) چکیده یکی از مشکلات عمده در برنامه ریزی شهری با توجه به رشد جمعیت و کمبود امکانات زیربنایی تعیین جهت مناسب رشد فیزیکی شهر برای جواب گویی به نیازهای فعلی و پیش بینی برای نیازهای آینده میباشد.
در این پژوهش شهر تویسرکان واقع در نیمه جنوبی استان همدان به دلیل وجود تنگناهای ژئومورفولوژیک در جهات مختلف توسعه شهری به عنوان نمونه ی موردی، مورد مطالعه قرار گرفته است .
بیان مسأله و ضرورت پژوهش بررسی مشکلات مربوط به انتخاب مکان مناسب برای توسعه شهرها، چگونگی استقرار سکونتگاه ها در محدوده شهرها و اثرات توسعه شهر روی لندفرم ها و زمین های اطراف و نظایر این ها، موضوعهای مورد مطالعه ژئومورفولوژی شهری١هستند(جباری،روستایی،١٣٨٦).
از این رو در برنامه ریزی شهری به منظور بالا بردن ایمنی شهروندان در برابر خطرات ناشی از فرآیندهای ژئومورفولوژیک (ساختمانی ودینامیک ) لازم است باشناخت زمین از لحاظ کاربری اراضی و میزان خطر پذیری، جهات مناسب برای گسترش شهر در آینده مشخص شود.
از آنجایی که اراضی هموار پیرامون شهرها ممکن است زمینهای زراعتی باشند، لازم است با شناسایی ویژگی های کمّی و کیفی این عوارض، از کاربرد زمین های کشاورزی برای توسعه فضای شهری جلوگیری کرد که در یک شمای کلی از سمت شرق به غرب تبعیت نموده و به صورت پلکانی از سطح ارتفاعات کاسته می شود.