تحقیق محلی با تراضی اصحاب دعوا بر مطلعان (تحلیل مادۀ 253 ق.آ.د.م.) مقاله

در مادۀ 253 ق.آ.د.م. اعلام شده است طرفین می‌توانند اشخاصی را برای کسب اطلاع در محل، معرفی و به آنچه آن‌ها اظهار می‌کنند تراضی نمایند. تراضی موضوع این ماده از نظر موضوع، شکل، ماهیت، اعتبار و اثر، نیاز به مطالعه و بررسی دارد تا مشخص شود تحقیق محلی موضوع این ماده با تحقیق محلی که همراه چنین توافقی نیست، چه تشابه و تفاوت‌هایی دارد. در این بررسی برآنیم تا ثابت کنیم تراضی موضوع مادۀ یادشده، اعلام آمادگی قبلی طرفین نسبت به تأیید اظهارات مطلعان معرفی‌شده است. این آمادگی قبلی می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی اعلام شود و بدون آنکه ماهیتی غیر از تحقیق محلی برای تحقیق موضوع این ماده ایجاد نماید، می‌تواند زمینۀ اقرار بعدی اصحاب دعوا را فراهم سازد یا در ارزیابی تحقیق محلی به‌عنوان امارۀ قضایی از سوی قاضی مؤثر باشد.

در وضع کنونی قانون آیین دادرسی مدنی، موضوع ، شکل ، ماهیت ، اعتبار و آثار تراضی موضوع مادة ٢٥٣ این قانون ، نیاز به بررسی و مطالعه دارد تا مشخص شود جایگاه و نقش این نوع از تحقیق محلی در دادرسی، در مقایسه با تحقیق محلیای که با چنین تراضی ای همراه نیست ، چیست ؟ و آیا تفاوتی در این زمینه میان این دو نوع تحقیق محلی وجود دارد؟ این موضوع با وجود اهمیت و کاربرد آن ، تا جایی که نگارنده ملاحظه کرده ، توجه جدی نویسندگان حقوقی را به خود جلب نکرده است و جز چند اشارة مختصر و گذرا مطلبی دربارة آن در منابع یافت نمی شود. براین اساس ، با نفی ماهیت قرارداد داوری و سازش ، تحقیق محلی موضوع مادة یادشده ، مشمول احکام و آثار تحقیق محلی در قانون آیین دادرسی مدنی است و نتایج تحقیق محلی موضوع این ماده ، همانند نتایج تحقیق محلی معمولی، به عنوان یکی از ادلۀ اثبات موضوع دعوا طرف توجه و ارزیابی دادگاه قرار می گیرد و در صورت حصول علم یا اطمینان قاضی (با در نظر گرفتن توافق طرفین دعوا در معرفی مطلعان و اعلام آمادگی ایشان برای تأیید اظهارات مطلعان معرفی شده )، رای دادگاه بر اساس آن صادر می شود و چنین رایی از نظر قابلیت اعتراض ، تابع قواعد مربوط به شکایات از آرا است .