چکیده:
تدوین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت تلاشی هدفمند برای ساختن تمدنی برآمده از هویت اسلامی- ایرانی است. مقاله حاضر در تلاش است تا نشان دهد تدوین الگوی مذکور بدون مراجعه گسترده به تاریخ اقتصادی- اجتماعی بشر پر ایراد خواهد بود. این امر بیش از هر چیز از اهمیت معرفتی و روششناختی تاریخ در شناخت قواعد و اسلوبهای حاکم بر حرکت اقتصاد در جوامع گوناگون نشأت میگیرد. مطالعه تاریخ از زاویه دیگری نیز برای ما حائز اهمیت است. مطالعه تاریخ بومی ما به ویژه تاریخ تمدن اسلامی نه تنها امکان تحقق الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت را تایید میکند بلکه در سینه خود مملو از درسهایی است که میتواند در شکل دادن آینده ما مفید باشد. مسلمانان در فاصله قرنهای سوم تا پنجم هجری قمری توانستند به سطحی از شکوفایی و رونق اقتصادی برسند که ملل اروپایی تنها پس از چند قرن تلاش و کوشش به آن دست یافتند. اگر چه بخش مهمی از سازوکارها و ابعاد اقتصادی- اجتماعی تاریخ تمدن اسلامی همچنان مغفول و ناشناخته مانده است اما آنچه بیش از همه مورد نیاز است به کارگیری رویکردی مناسب برای استخراج و تفسیر میراث تاریخی مسلمانان است. ما در این پژوهش کوشیدهایم رویکرد روششناختی مذکور را معرفی کنیم و نشان دهیم که چگونه میتوان از این ذخیره ارزشمند تاریخی، الگویی پویا و ارزشمند استخراج کرد. چنانکه از مجموع استدلالات مقاله بر میآید تدوین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت نیازمند تحول در روششناسی مطالعات اقتصادی، استفاده بیشتر از روش تاریخی و به کارگیری رویکرد نهادی به تاریخ تمدن اسلامی- ایرانی است.
The preparation of «the Islamic-Iranian Progress Model» is a purposeful effort to build a civilization based on the Islamic-Iranian identity. This paper has tried to show that this model could not be developed without reference to the wider socio-economic history especially the history of Islamic-Iranian civilization. It is based on the fact that no one can understand the patterns that rule different communities without referring to history. Muslims from third to fifth Islamic centuries reached a level of economic prosperity that European nations only achieved after some centuries. In this study we attempt to introduce this approach and show how to extract a valuable and dynamic progress model from historical valuable stocks. The results of this paper show that the preparation of the Islamic-Iranian Progress Model needs a change in the method of economic studies، the use of historical methods and applying the institutional approach to the history of Islamic-Iranian civilization.
خلاصه ماشینی:
اگر چه امروز از آن مجادلات و ابعاد گوناگون آن کمتر سخن به میان میآید اما تردیدی نیست که بازخوانی این بخش از تاریخ اندیشه بشری که عمدتا در قرن نوزدهم میلادی انجام گرفته است، برای تدوین یک الگوی تمدنی متفاوت اهمیت بسزایی دارد.
اما رویکرد نهادی تاریخ ضمن آنکه نشان میدهد در بسیاری از ادوار نهادهای ناکارا به حیات خود ادامه دادهاند دلایل این امر را نیز بررسی میکند (نورث، 1379؛ Eggertsson, 1990; Greif, 1993; David, 1994) امروزه توجه به نهادها به بخش مهمی از ادبیات اقتصاد توسعه تبدیل شده و حتی مورد توجه سازمانهای بینالمللی ذیربط نیز قرار گرفته است.
ماتریس چینش تاریخی نهادها در الگوهای توسعه اقتصادی مبدا زمانی شکوفایی اقتصادی مالکیت ابزار تولید قراردادهای کار توزیع درآمد و تامین اجتماعی نوع حاکمیت سیاسی تقسیم کار دولت و بازار سیاست صنعتی عصر شکوفایی تمدن اسلامی- ایرانی قرون 3-5 عصر صفوی انگلستان قرن نوزدهم قرن بیستم آلمان قرن نوزدهم قرن بیستم فرانسه قرن نوزدهم قرن بیستم ایالات متحده آمریکا قرن نوزدهم قرن بیستم سوئد قرن بیستم نروژ قرن بیستم شوروی سابق قرن بیستم ژاپن قرن بیستم کره جنوبی قرن بیستم سنگاپور قرن بیستم مالزی قرن بیستم تایوان قرن بیستم چین پیش از 1978 پس از 1978 هند پس از استقلال ایران معاصر پیش از انقلاب پس از انقلاب ادامه جدول1.