چکیده:
هدف پژوهش حاضر، واکاوی نحوه تداعی معانی و انتقال مفاهیم شیعی در سقانفارهای آمل است. این پژوهش، از نوع تحقیقات بنیادی و براساس ماهیت و روش از نوع توصیفی ـ تحلیلی است. داده های پژوهش، براساس مطالعات اسنادی، بررسی های میدانی و مصاحبه گردآوری و با روش کیفی تحلیل شده است. به دلیل شباهت های ساختاری، تزیینی و عملکردی، ده نمونه از 30 سقانفار آمل (33% از کل نمونه ها)، برای پژوهش انتخاب شد. نتایج نشان می دهد، برای تداعی معانی و انتقال مفاهیم شیعی در سقانفارها، از نمادهای آیینی استفاده فراوانی شده است که به گونه ای نغز، مفاهیم آیینی، ملی و بومی کاربران را از بطن وجه تسمیه، عملکرد، نقشمایه ها و اعداد نمادین، منعکس می کند. در حقیقت، هنرمند شیعی با الهام از معماری بومی، تلفیق آن با نگرش های رایج و ریشه دار شیعی و استفاده هنرمندانه از نمادهای متواتر آن، بستری برای نمایش مفاهیم و معانی آیینی در سقانفارها فراهم نموده است.
خلاصه ماشینی:
"هنرمند هوشمند و خوش قریحه شیعی، معانی، مفاهیم و ارزشهایی اجتماعی و آیینی را چگونه به مخاطب منتقل نموده است؟ پیشینه تحقیق پژوهشهای صورت گرفته در حوزه معماری مذهبی مازندران، در دو بخش مطالعات باستانشناختی و تاریخ معماری، قابل بررسی است.
از سویی، معماری مذهبی اسلامی ـ شیعی در ایران که نماد شاخصههای فرهنگی تشیع است، سندی مستند و دستمایهای موثق برای واکاوی چگونگی تداعی معانی و انتقال مفاهیم و ارزشهای آیینی و اجتماعی به جامعه مخاطب قلمداد میگردد.
بسته شدن آب بر روی سالار شهیدان× و پیروانش، حفر چاه برای دسترسی به آب، رفتن بهسوی فرات برای آوردن آب و این فرموده امام حسین× پیش از سحر عاشورا «قوموا فاشربوا من الماء یکن آخر زادکم و توضأوا واغتسلو ثیابکم لتکون اکفانکم»، 6 آب را به عنصری نمادین در واقعه کربلا بدل نموده و هنرمند و معماری بومی مازندران که تمایلات شیعی و اصالت علوی در وجود وی ریشه دوانیده است، با هوشمندی هرچه تمامتر، کارکرد مادی سقانفار را با مفهوم نمادین آب در آیین شیعی پیوند میزند و بنایی آیینی و نمادین همچون سقانفار خلق میکند.
هنرمند مسلمان شیعه با هوشمندی فراوان میان کارکرد آیینی سقانفار، جایگاه و سن کسی که بنا به وی منتسب است، سن و جایگاه کاربران کنونی آن و ساختار عمودی و جوانپسند بنا، ارتباط نغزی ایجاد کرده و از این طریق و با استعانت از بیان نمادین، معانی مذهبی و ارزشها و مفاهیم نگرشهای شیعی را به مخاطب منتقل ساخته است."