چکیده:
بــر اهــل فــضل و پوینــدگان علــم و ادب، آشــکار اســت کــه ادبیــات مقاومــت بــه آثــاری اطـلاق مـی شـود کـه در شـرایط خاصـی چـون اختنـاق، غـارت و تـاراج سـرزمین و سـرمایه هـای ملـی و فــردی پدیــد مــی آیـد و درونمایــة ایــن گونــه آثــار، انعکـاس مبــارزه بــا بیــداد داخلــی و بیرونــی در حــوزههــای گونــاگون سیاســی ، اجتمــاعی ، اقتــصادی و فرهنگــی اســت . بــه تعبیــری دیگـر ایــن نـوع ادبیــات، زمــانی مفهـوم پیــدا مـی کنــد کــه پـای تــودة مـردم و اجتمــاع در میــان باشد؛ زیرا ایـن نـوع ادبیـات، سفارشـی نیـست ؛ بلکـه اثـری اسـت کـه در مـتن زنـدگی مـردم، در گیـرودار تحـولات اجتمـاعی پدیـد مـی آیـد و بیـان حـال مردمـی اسـت کـه در برابـر اسـتبداد و اختناق داخلـی یـا هجـوم بیگانگـان و اشـغال مـیهن بـه پـا خاسـته انـد. بـا تـاملی در برهـة تـاریخی شــکل گیــری نهــضت شــعوبیه ، مــی تــوان دریافــت کــه اختنــاق خلفــای امــوی و ســپس عباســی بــسیار زیــاد بــود؛ از همــین رو نویــسندگانی همچــون ابــن مقفــع و عــلان شــعوبی و شــاعرانی همچــون بــشار بــن بــرد و ابونــواس، ضــمن تفکیــک آیــین مقــدس اســلام از عــصبیت هــای قبیلــه ای خلفــا بــه طــرق مختلــف و در آثــار گونــاگون فرهنگــی اعــم از کتــب و رســالات تــاریخی و ادبـی ، پایـداری و ایـستادگی ایرانیـان در برابـر ایـن تعـصبات را بیـان مـی داشـتند. نوشـتار حاضـر بـر آن اسـت تـا آثـار برخـی نویـسندگان و شـاعران شـعوبی را مـورد نقـد و بررسـی قـرار داده و ضــمن بیــان نقطــه نظــرات آنــان، پاســخی درخــور بــرای پرســش هــای ذیــل بیابــد: ١- نهــضت شــعوبیه چــرا و چگونــه شــکل گرفــت ؟ ٢- مــشاهیر مولفــان و شــاعران شــعوبی چــه کــسانی بودنــد؟ ٣- چگونه می توان به واکاوی ادبیات پایداری در لابه لای آثار این مشاهیر پرداخت ؟
خلاصه ماشینی:
١-١- بیان مسئله برخــی اندیــشمندان، دامنــة ادبیــات پایــداری را بــه هــر نــوع ایــستادگی و رویــارویی انــسان در قالــب نظــم و نثــر دانــسته انــد (ســنگری، ١٣٨٠: ٤٠) و از دیــد آنــان بــستر پدیــد آمـدن ایـن نـوع ادبیـات، لزومـا جنـگ نیـست ؛ بلکـه تحـولات اجتمـاعی چـون اسـتبداد و اختنــاق داخلــی ، ظلــم و تعــدی بــه حقــوق مــردم نیــز، مــی توانــد از بــسترهای آن باشــد (امیــری خراســانی ، ١٣٨٨: ١٠-١٣)؛ از همــین رو بــا توجــه بــه اختنــاق داخلــی ایــران، همزمــان بــا فعالیــت شــعوبی هــا، مــسئلة اصــلی پــیش روی نگارنــده، در ایــن نوشــتار آن اسـت کـه ابتـدا بـه واکـاوی نهـضت شـعوبیه و دلایـل پیـدایش ایـن نهـضت پرداختـه و در دومــین گــام، ضــمن بررســی منــابع شــعوبیه از برخــی نویــسندگان و شــاعران شــعوبی همچون ابـن مقفـع و بـشار بـن بـرد، سـخن بـه میـان آورده و رویکـرد پایـداری آثـار آنـان را مورد تبیین قرار دهد.
١-٣-پیشینة تحقیق اگرچـه آثـار بـسیاری- از متـون کهـن گرفتـه تـا تحقیقـات جدیـد - در بـاب شـعوبیه و شـعوبی گـری بــه رشـتة تحریــر درآمـده اســت و اندیـشمندان بــسیاری از ایرانـی گرفتــه تا عرب در ایـن بـاره قلـم فرسـایی کـردهانـد؛ امـا رویکـرد پایـداری متـون و کتـب شـعوبی کمتـر مـورد عنایـت اندیـشمندان و محققـان ایـرانزمـین قـرار گرفتـه اسـت ؛ بـرای نمونـه بـا رجـوع بـه تحقیقـات عربـی جدیـدی همچـون کتـاب «الـشعوبیه و أثرهـا الاجتمـاعی و الـسیاسی فـی الحیـاه الاسـلامیه فـی عـصر العباسـی الاول»، اثـر زاهیـه قـدوره و یـا کتــاب «مظـاهر الـشعوبیه فـی الادب العربـی حتـی نهایـه القـرن الثالـث الهجـری» اثـر محمـد نبیـه حجــاب، و یــا بــا رجــوع بــه آثــار فارســی زبــانی همچــون: «شــعوبیه »، اثــر جــلالالــدین همــایی و یــا «نهــضت شــعوبیه ، جنــبش ملــی ایرانیــان در برابــر خلافــت امــوی و عباســی »، اثـر حـسینعلی ممـتحن ، مـی تـوان دریافـت کـه رویکـرد ادبیـات پایـداری شـعوبیه در آنـان کمتر واکاوی شده و یا مورد تبیین قرار گرفته است .