چکیده:
چکیده مؤلف پژوهش حاضر درصدد است اصطلاح «رعیت» را از ظهور تا رواج آن در تاریخ ایران میانه بررسی و تبیین نماید. این مفهوم، که مطابق احادیث پیامبر، در آغاز به منظور مسئولیتپذیری به کار رفته، در دورههای بعدی به «اطاعت» و «تبعیت» صرف و سپس به «ملکیت مطلق» تغییر معنا و ماهیت داده است. مدعای تحقیق آن است که نظام اندرزنامهای دورۀ اسلامی، بهخصوص دورۀ سلجوقی، تأثیر بهسزایی در تطور و چرخش مسیر حقوق و مسئولیتها و جایگاه رعیت و راعی داشته است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که اندرزنامهنویسان این دوره در تغییر مفهوم رعیت از مسلمان مسئول متعهد، که مد نظر حدیث پیامبر اسلام بوده است، به تابع صرف حکومتها و ایجاد نظام شبانی تأثیر داشتهاند. این مفهوم به رابطۀ «ملکیت» و «تبعیت» تأویل و بهتدریج در دورههای متأخرتر با تأثیر عوامل دیگر کاملا به واژهای دگرگونشده با مفهوم «مالکیت صرف» و «تابعیت محض» تبدیل شده است.
خلاصه ماشینی:
یافته های پژوهش حاکی از آن است که اندرزنامه نویسان این دوره در تغییر مفهوم رعیت از مسلمان مسئول متعهد، که مد نظر حدیث پیامبر اسلام بوده است ، به تابع صرف حکومت ها و ایجاد نظام شبانی تأثیر داشته اند.
٢. کاربرد راعی و رعیت ؛ شبان و رمه در متون دورة اسلامی اصطلاح شبان (حاکم ) و گوسفند (رعیت ) از مفاهیم مهم دورة اسلامی است کـه بـر اسـاس حدیث پیامبر «کلکم راع و کلکم مسئول ؛ فالامام راع و هو مسـئول » (بخـاری ، ١٤٠٧: ٦/ ١٤٦؛ قشیری نیشابوری ، بی تا: ٦/ ٨)، در میان متفکران مسلمان رایج شده و نشان دهندة مسـئولیت حاکم نسبت به رعایای خود است .
تمام بن محمد رازی (م ٤١٤ ق) این حدیث را بدون «رعیت » آورده است : أن رسول الله صلی الله علیه وسلم قال کلکـم راع وکلکـم مسـؤول فـالأمیر راع علـی النـاس ومسؤول عنهم والرجل راع علی أهل بیته ومسؤول عنهم والمرأة راعیة علی بیتها وما ولیت من أمر زوجها ومسؤول عنه والعبد راع علی مال سیده ومسؤول عنه ألا فکلکم راع وکلکم مسؤول .
در حالی که ، بر طبق گزارش منابع تاریخی ، عمر در زمان تعیین لقب برای خودش از نام امیرالمؤمنین ، به جای خلیفة رسول الله ، استقبال می کند با این توجیه که شما مؤمنید و من امیر شما، پس مرا امیرالمؤمنین بخوانید (طبری ، ١٣٦٢: ٥/ ٢٠٤٥؛ ابن مسکویه ، ١٣٧٩: ١/ ٤١٤؛ البلاذری ، ١٩٧٨: ٥٢٨).