چکیده:
چکیده پیشینه حضور یهودیان در ایران به دوره اسارت بابلی، هخامنشیان و مادها، میرسد. یهودیان در این تاریخ طولانی، بر رغم شمار اندک، در حیات سیاسی، دینی، علمی و اقتصادی مردم ایران تأثیرگذار بودهاند. از شهرهای ایران، کاشان در چند سده مساعدترین زمینه را در مقایسه با دیگر نقاط ایران و جهان برای همزیستی و بالندگی آنان فراهم ساخته است، چنانکه برخی از یهودیان، کاشان را اورشلیم کوچک یا کهکشان عالمان و ادیبان یهود خواندهاند. این مقاله به طرح و بررسی دو نظریه درباره سابقه حضور یهودیان در این شهر پرداخته است: نظریه نخست پیشینه یهود را در کاشان به پس از دوره اسارت بابلی میرساند و نظریه دوم، به مهاجرت آنان از اسپانیا و دیگر شهرهای اروپا، بهویژه بعد از اعمال تفتیش عقاید اروپا به کاشان قائل است. مهمترین دلیل نظریه نخست، میراث باستانشناسی کاشان، قدمت محلات وگورستان کلیمیان، گویش مخصوص کلیمیان کاشان (راجی ولوفتایی) و سنت شفاهی آنان است که واژههای ایران باستان از جمله مادی را در بر دارد. قائلان به نظریه دوم، به گزارشهای مکتوب جهانگردان یهودی، مسیحی و روایت مورخان مسلمان استناد میکنند.
خلاصه ماشینی:
منابع جغرافیایی و تاریخی پس از اسـلام نشـان می دهند که یهودیان در اغلب سرزمین های ایران پراکنده بوده اند، اما از خلال این گزارش ها نیز به دشواری می توان خط سیر دقیقی از ورود یهودیان در دوره های پیش از اسلام را ترسیم کرد.
وجود مقابر مقدسی هم چون دانیال در شوش ، سه نبی در قزوین (پیغمبریـه )، حبقـوق در تویسرکان ، استر و مردخای در همدان و سارا بت آشر در لنجـان ، شـاهدی بـر قـدمت سـکونت یهودیان در نواحی غربی و مرکزی ایران است ، چنان که ساخت شهر اصـفهان را نیـز بـه اسـرای 3 یهود بابل نسبت داده اند.
یکی از دلایل مهمی که موجب طرح نظریه دوم شده ، این نکته است که برخی از مورخان اساسا کاشان را شهری مستحدثه و پسااسلامی دانسته اند٥ که پیش از اسلام وجود خارجی نداشـته اسـت تـا بتواند مهاجران یهود را در خود جای دهد.
از سـوی دیگـر، فقـدان شواهد تاریخی درباره یهودیـان کاشـان پـیش از دوران تیمـوری در آثـار تـاریخی ، بـه ویـژه در گزارش های بنیامین تودلایی و ربی پتاحیا موجب پیدایی این نظریه شده است که جامعه یهـود کاشان حاصل مهاجرت ها از بیت المقدس و یا اروپا است .
٢ بـه نظـر مـی رسـد کـه گزارش های فوق از کتاب تاریخ یهود ایران اخذ شده باشد؛ چرا که او در کتاب خـود در مطالـب دیگری نیز به آن ارجاع داده است ؛ گرچه بعید نیست که برای ایـن نظـر مسـتنداتی در دسـت داشته و یا از منابع و قول یهودیان کاشان استفاده کرده باشـد.
com/articles/judeo-5-2-qajar-conversion-of-jews, 2009 Fischel, Walter Joseph, "Kashan", Judaica, in: Encyclopeadia Judaica, vol.