خلاصه ماشینی:
"پرسش نخست را از تعریف دین آغاز میکنیم: آیتالله جوادی آملی در نوشتهها، بیانات و کتب مختلفشان دین را به دو گونه تعریف کردهاند؛ برای نمونه در کتاب منزلت عقل در هندسه معرفت دینی دین را بیشتر ناظر به ارادة تشریعی خداوند دانستهاند؛ مجموعهای از عقاید، احکام، قوانین و اصول اخلاقی که در راستای هدایت فردی و اجتماعی انسان به کار گرفته میشود؛ اما در برخی از سخنرانیها و کتابهای دیگر بحث ارادة تکوینی خداوند هم به شکلی در تعریف دین و دینیبودن دخیل شده است؛ ازاینرو به نظر میرسد در آغاز، به این بحث پرداخته شود که تعریف دین از منظر حضرت استاد چیست؟ آیا دین فقط شامل ارادة تشریعی خداوند میگردد یا اعم از ارادة تشریعی و تکوینی است؟ اول.
دوم، آنچه را که ایشان بیان کردهاند، مختص علم انبیاء و علم به تشریع و دین نیست، بلکه علم به تکوین و حقایق عینی را نیز فرا میگیرد؛ یعنی آنها از طریق وحی نه تنها به دین ـ که مراد تشریعی خداوند است ـ بلکه به حقایق تکوینی نیز علم پیدا میکنند و دیگران از راه حس، عقل و نقل به این امور پی میبرند و این امر موجب شکاکیت نمیشود؛ زیرا وحی، عقل و نقل هیچ یک دین، شریعت، تشریع، تکوین، مراد تکوینی یا مراد تشریعی خداوند نیستند؛ بلکه وحی، عقل و نقل، ابزارها و وسایل مختلف شناختاند و علم محصول آنهاست و انسان با علم دو نظام تکوین و تشریع را میشناسد و البته ظرفیت، گستره و دامنۀ ابزارهای یاد شده یکسان نیست، ولکن حوزههای مشترکی را با این وسایل میتوان شناخت."