چکیده:
در این مقاله ابتدا به بررسی ماهیت دستوری عناصر نمایه مفعولی در زبان فارسی خواهیم پرداخت، زیرا ساختار دستوری جمله بر اساس تلقی ما از ماهیت دستوری این عناصر، به شیوه متفاوتی تبیین میشود. پس از آن به ساخت دستوری بندهای متعدی دارای نمایه مفعولی در چارچوب دستور نقش و ارجاع نظر میافکنیم و سعی بر آن است که مطابق ادعای نظریه، ساخت نحوی این بندها مطابق با شرایط خاص زبان فارسی و بدون تحمیل مقولات خارجی بر آن ارائه شود. در ساخت لایه ای بندهای متعدی، نمایه مفعولی در زیر گره نمایه واقع میشود. این گره درون هسته قرار دارد و در صورت عدم حضور گروه اسمی مفعولی در بند نقش موضوعی را بر عهده میگیرد. به همین ترتیب نشانه مطابقه فاعلی نیز درون گره نمایه واقع میشود، اما به دلیل اجباری بودن و ماهیت دستوری کمی متفاوت که حکایت از نشان مطابقه بودن آن دارد، زیر گره مطابقه درون گره نمایه واقع میشود. شناسه فاعلی همچنین در صورت عدم حضور گروه اسمی فاعل در بند، نقش موضوعی را عهدهدار است.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین این تصور قوت میگیرد که فارسی در سطح بند ویژگی هستهنشانی دارد، اما نباید از نظر دور داشت که وجود نشان مطابقه فاعلی بدون توجه به حضور یا عدم حضور گروه اسمی فاعل در بند همواره الزامی است، به طوری که حذف آن منجر به غیردستوری شدن جمله میگردد، در حالی که در مورد مفعول مستقیم صرفا حضور هر یک از عناصر نمایهای یا گروه اسمی آزاد برای دستوری بودن جمله کفایت میکند و در صورتی که گروه اسمی مفعولی در جمله بهکار رود، الزامی مبنی بر حضور عنصر نمایه مفعولی در بند وجود ندارد، بلکه بر اساس اطلاعات بافتی و ویژگیهای کاربردشناختی و کلامی هر یک از سه امکانات سهگانه زیر برای بیان مفعول مستقیم در جمله متعدی به کار گرفته میشود.
نکته دیگر در خور توجه از نظر کوربت (2003) به این مطلب اشاره دارد که چون در رابطه دستوری مطابقه، ویژگی ارجاعی عناصر نمایهای از دست میرود، صرفا مشخصههایی نظیر شخص، شمار و جنس اسم موردنظر رمزگذاری شده و مطابقه برقرار میشود، در حالی که واژهبستها میتوانند ویژگیهای دیگری از قبیل معرفگی یا مشخص بودن گروه اسمی هممرجع را نیز نشان دهند.
پس به ادعای آنان نمایهسازی مفعولی تنها در صورتی مجاز است که گروه اسمی مفعول از حیث کلامی در جایگاه مبتدا باشد و چنانچه مفعول به صورت پرسشواژه در موضع کانونی قرار گیرد و نمایه مفعولی نیز بر روی فعل حضور یابد، نشان میدهد که عنصر مورد نظر نشانگر مطابقه است و ماهیت واژهبستی ندارد."