چکیده:
هدف از این پژوهش بررسی مناسبات پارسیان هند با زرتشتیان ایران و تاثیرگذاری آنها در حیات سیاسی-اجتماعی عهد قاجار میباشد. زرتشتیان از اقلیت های مهم دینی در سرزمین ایران به شمار میروند که از عصر باستان تاکنون در عرصه اجتماعی و سیاسی به ایفای نقش میپرداختند. زرتشتیان مهاجر ایرانی به هند تا سده دهم هجری در شهرهای مختلف هند به فعالیت میپرداختند. با گذشت زمان پارسیان شهر بمبئی را مرکز خود قرار دادند و در این شهر منشاء تحولات اقتصادی و اجتماعی فراوانی شدند. آغاز مناسبات پارسیان هند و زرتشتیان ایران به سده نهم هجری بر میگردد. این مناسبات با تشکیل انجمن اکابر پارسیان هند موسوم به «پنجایت » رونق پیدا کرد. در دوره ناصرالدین شاه قاجار مانکجی هاتریا به عنوان نماینده این انجمن وارد ایران شد و تلاش های وی در زمینه الغای جزیه زرتشتیان ، تاسیس مدارس دینی زرتشتیان و احیای آتشکده ها موجب ارتقاء وضعیت اجتماعی زرتشتیان در ایران شد. اقدامات مانکجی توسط نماینده دیگری از انجمن ، کیخسرو جی خان ادامه پیدا کرد. در این پژوهش با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی به موضوع پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"مانکجی لیمجی هاتریا و بازیابی هویت ایرانیان زرتشتی در دوره قاجار پارسیان که از نابسامانی، فشارهای عقیدتی، بیسوادی و فقر جامعه زرتشتی، به وسیله نامه هایی که به هند فرستاده شده بود، آگاه شده بودند، نخست در سال ١٨٥٤م ، شخصی به نام «مانکجی لیمیجی هوشنگ هاتریا» را برای مشاهده وضع بحرانی زندگی نابسامان و گزارش حال و وضع ایرانیان زرتشتی، به ایران فرستادند.
(نایبیان و علیپور سیلاب ، ١٣٨٩: ١٣٨-١٤٠) اما در نهایت خواسته زرتشتیان الغای کامل جزیه بود و بدین جهت نامه ای که تاریخ آن مشخص نیست از طرف انجمن اکابر پارسیان هند (پنچایت ) به ظل السلطان نگاشته شد در بخشی از این نامه چنین آمده است : «همانگونه که عباس میرزا، ارامنه آذربایجان را از جزیه معاف فرمود و نیک نامی ابدی اندوخت ، بندگان حضرت والا نیز در این خصوص مرحمتی فرمایند و این طایفه فقیر را از این قلیل جزیه که ظلم صرف است معاف دارند تا مراتب معدلت گستری و نیک نامی بندگان حضرت والا نیز در دفتر این طایفه به عنوان ابد ثبت و مرقوم گردد».
(نایبیان و علیپور سیلاب ، ١٣٩١: ١٢٠) بدین ترتیب مانکجی توانست با مشقت و زحمت فراوان و با مبالغی که از طرف پارسیان هند به او تعلق گرفته بود مدارسی آبرومندانه برای اطفال زرتشتی تاسیس کند، گرچه بعدها به علت حسادت و تنگ نظری دشمنانش که عمده آنها خود زرتشتیان ایران بودند، کمک های هند قطع شد اما مانکجی از دارایی شخصی خود کار را ادامه داد و پیش رفت ."