چکیده:
جایگاه حکومت بر اساس فقه شیعه در دو دوره مورد بحث قرار میگیرد: نخست، زمان حضور معصوم، که در این دوره حق حاکمیت برای معصوم(ع) ثابت است؛ دوم، زمان غیبت معصوم، که در این دوره درباره حق حاکمیت میان فقیهان شیعه اختلاف نظر است. در دوران غیبت برای فقیهان شئونی وجود دارد که عبارت است از: شان افتا و مرجعیت دینی، شان قضاوت و شان ولایت. در مورد ثبوت دو شان «افتا و قضا» میان فقیهان اختلافی نیست؛ اما در مورد ولایت داشتن فقیهان اختلافنظر وجود دارد؛ در فرض ثبوت ولایت برای ایشان، در مورد قلمرو ولایت و حیطه نفوذ ایشان اختلافنظر وجود دارد. در این مقاله با رجوع به متون فقهی شیعیان و بیان اقوال متقدمان و نیز متاخران از فقیهان شیعه، به تبیین شئون فقیهان در دوران غیبت معصوم، و سپس واکاوی قلمرو ولایت و حیطه نفوذ ایشان بر اساس آموزههای فقه شیعه میپردازیم. در پایان، قلمرو نفوذ ایشان را در سه مرحله بررسی میکنیم: 1. موارد قطعی داخل در قلمرو نفوذ فقیهان؛ 2. موارد قطعی خارج از محدوده نفوذ ایشان؛ 3. موارد اختلافی که محل نزاع میان فقیهان است.
خلاصه ماشینی:
"تبیین قلمرو ولایت در فقه سیاسی شیعه علی شیرخانی 1 ، رشید داودی 2 ="("/> تاریخ دریافت: 10/3/1393 تاریخ تأیید: 29/11/1393 چکیده جایگاه حکومت بر اساس فقه شیعه در دو دوره مورد بحث قرار میگیرد: نخست، زمان حضور معصوم، که در این دوره حق حاکمیت برای معصوم(ع) ثابت است؛ دوم، زمان غیبت معصوم، که در این دوره درباره حق حاکمیت میان فقیهان شیعه اختلاف نظر است.
ایشان این منصب را چنین وصف میکند: «ولایة التصرف فی الاموال و الانفس»؛ آنگاه میفرماید: «ولایت عامه، که همان حق تصرف در اموال و نفوس است، همانگونه که برای معصومین(ع) ثابت بوده، آیا در دوران غیبت، برای فقیه جامع الشرایط نیز ثابت است یا نه؟ هدف از طرح کردن مسئله ولایت، بحث در همین جهت میباشد.
ک: همان: 472، 483، 495-497/ الرسائل، ج ۲: ۱۱۹/ تهذیب الاصول، ج۲: ۱۴۹) در اقوال گروه سوم بهویژه قول امام خمینی(ره) نکات ذیل مقوم قلمرو ولایت محسوب میشوند: اول: محدوده ولایت، سیاست و مسائل سلطانی، امور مرتبط با حکومت، مسائل عمومی و اجتماعی، آنچه هر قومی به رئیس خود مراجعه میکند تعیین شده است.
4. در دوران غیبت، شئونی از معصومین(ع) که به طور قطع برای فقیهان ثابت است، بر اساس نصب عام ایشان است؛ لذا هر فقیهی که واجد شرایط لازم بود، دارای حق اعمال ولایت و اجرای این شئون میباشد؛ اما قلمرو نفوذ و حیطه اختیاراتش بر اساس مبنایی است که اتخاذ میکند؛ از این رو ممکن است تعداد فقهایی که واجد شرایط تصدی مقام ولایت هستند، بیش از یک نفر باشد؛ بنابراین همه آنها دارای ولایت بالفعل هستند هر چند که به حاکمیت نرسند."