چکیده:
از دیدگاه اسلام، نظارت جایگاه مهمی در امور فردی و اجتماعی دارد. نظارت دارای انواع متعدد درونی (خودکنترلی) و بیرونی (دیگرکنترلی) است. «نظارت بیرونی» به نظارت مردمی و حکومتی، و «نظارت حکومتی» به درونسازمانی و برونسازمانی تقسیم میشود. نظارت برونسازمانی تاکنون بیشتر در ضمن سایر قوای حکومتی مطرح شده و کمتر بهطور مستقل و بهعنوان یک نهاد نظارتی بدان توجه شده است. ازاینرو، در این تحقیق، نهاد نظارتی برونسازمانی با رویکردی فقهیـ حقوقی بررسی میشود. در این تحقیق، ضمن بررسی و نقد نظارت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظارت حکومتی از دیدگاه اسلام بررسی و الگوی نظارتی اسلام بهعنوان یک نظام جدید نظارتی ارائه میشود. این نظام نظارتی دارای مبانی، پیشفرضها، ادله و ویژگیهای خاصی بوده و از ساختاری جدید برخوردار است که در هیچیک از نظامهای کنونی مشابهی ندارد.
خلاصه ماشینی:
"در نتیجه، نظارت شورای نگهبان باید نهایی و استصوابی باشد و این شورا نیز لازم است در بررسی قوانین، احکام اولیه و ثانویه و حکومتی را در نظر بگیرد تا هم احکام شرعی و قانون اساسی نقض نشود و هم مصلحت نظام رعایت گردد.
3. ولایتمحوری در نظارت با مطالعة حکومت اسلامی در زمان پیامبر اکرم صل الله علیه و آله (احمدی میانجی، 1419، ج2) و امیر مؤمنان علیه السلام (نهجالبلاغه، نامه 53) این اصل مهم و اساسی استنباط میگردد که در آن حکومتها، بسیاری از امور را به والیان و نمایندگان خود در نقاط گوناگون قلمرو حکومتی خود میسپردند؛ ولی بر کار آنها نظارت داشتند؛ یعنی نهاد «نظارت» را کلا به دیگران واگذار نکردند، بلکه یا شخصا بر کارگزاران نظارت مینمودند و یا ناظران و عیون و بازرسانی انتخاب میکردند تا اخبار و اطلاعات را بدون واسطه به ایشان برسانند، و یا به کارگزاران دستور انتخاب ناظر میدادند.
بنابراین، «استقلال نظارت» به معنای آن نیست که حاکم در نظارت، از اطلاعات ناظران دیگر استفاده نکند، بلکه «استقلال نظارت و نهاد نظارتی» به معنای نظارت بدون دخالت و وابستگی به دیگران، و اعمال نظارت نهاد ناظر، فراتر از تمام قوا و نهادها و بدون دخالت آنهاست؛ زیرا نهادی که به دیگران وابسته باشد، نمیتواند نظارت بیطرفانهای اعمال نماید و در نظام جدید نظارتی این استقلال وجود دارد.
برای اصلاح نظارت حکومتی، لازم است تمام وظایف نظارتی قوای گوناگون حذف و یک قوة ناظر (سازمان یا نهاد عالی نظارتی)، تخصصی و مستقل با شعبههای اداری، مالی، فرهنگی و مانند آن تأسیس شود تا با استقلال و بیطرفی کامل و در جایگاه برتر، بهعنوان بازوی نظارتی رهبر بر تمام قوا و سازمانهای حکومت نظارت نماید."