چکیده:
متنکاوي موضوعي قرآن کريم، رويکردي جديد در «پردازش ارتباطات معنايي» ميان آيات قرآن کريم است، که با استفاده از ابزارهاي دادهکاوي رايانهاي به اين کاوش ميپردازد. با استفاده از مباني تفسيري علامه طباطبايي در نگاه موضوعي و نگاه غايتمحور، يک پيکرة موضوعي از آيات قرآن تشکيل داديم که شامل بخشي تفسيري (براي ارزيابي نتايج) و بخشي تشخيصي (با کدگذاري موضوعي آيات براي ورود به الگوريتمهاي رايانهاي) است. موضوعات اين پيکره، مبتني بر بيان علامه در مقدمة الميزان، شامل هفت موضوع ذيل است که با نظمي توحيدي، نظام معنايي جامعي را تشکيل ميدهند: ذات و اسماء الهي، وسايط الهي، افعال الهي، انسان قبل از دنيا، انسان در دنيا، انسان بعد از دنيا، هدايت انسان بهسوي خدا (با ولايت توحيدي، اوصاف اخلاقي و احکام شرعي).
براي اثبات معنادار بودن طرح متنکاوي موضوعي، آن را بر سورة «حجـر» (در مدل سوره)، و آيات تفسيري مرتبط با آية 21 حجر (در مدل آيات مرتبط) اجرا نموديم، و در ده آزمون دادهکاوي برخي ارتباطات معنايي را کشف كرديم، که به دليل محدوديت گنجايش مقاله، تنها نتيجة معنادار سه آزمون مطرح شده است.
خلاصه ماشینی:
یکی از نکات مهم در این زمینه، لزوم کشف هندسة معنایی آیات با اجرای الگوریتمهای تشخیص الگو و متنکاوی در پیکرة موضوعی قرآن است، که به تشکیل یک نظام منسجم معنایی مبتنی بر معارف الهی، و ارتقای فهم انسان از قرآن، کمک شایانی میکند، تا درنهایت بتوان یک مدل معنایی منسجم از محتوای کتاب وحی بهدست داد، بهطوریکه این مدل بتواند بهعنوان شالودۀ نظام فکری قرآن برای پژوهشهای مبنایی نظامسازی مبتنی بر قرآن و تحلیلهای نگرش سیستمی به علوم انسانی، مورد استفاده قرار بگیرد.
فرض دیگر ما این است که اگر از شیوة تفکیک موضوعی قرآن طبق تفسیر المیزان و رسائل علامه طباطبایی (در موضوعات هفتگانه) استفاده کنیم، آنگاه نتیجة متنکاوی به یک مدل هماهنگ و منسجم نزدیکتر خواهد بود که این مدل معنایی، براساس مبانی تفسیری علامه در المیزان، در قالب مدل سوره و مدل آیات مرتبط با محوریت غـرر آیات قرآن 58 است، تا زمینهای برای استفادة بیشتر از روش تفسیری علامه را فراهم آورد.
70 درنتیجه، در ترسیم قالب پیکره موضوعی، با استفاده از ارتباط عبارتی آیات، و کلید معنایی در غرر آیات، یا همان تفسیر قرآنبهقرآن در المیزان، از این ارتباطات در تشکیل قالب مدل آیات مرتبط کمک گرفتهایم، و همچنین وجه ارتباط آیات با بخشهای معنادار آیة مبدأ نیز، برای ارزیابی نتایج متنکاوی و تفسیر ارتباطهای بهدست آمده کمک ما خواهند بود.
کلمات مفتاحیة: دراسة وتحلیل المعطیات، دراسة وتحلیل النص، القرآن الکریم، التصنیف الموضوعی، الارتباط المعنائی، تفسیر المیزان Computerized Thematic Content Analysis of the Glorious Quran in Order to Discover Meaning Relationships among Verses, Based on Al-Mizan Commentary Mohammad Hussein Salehi Shahroodi / MA of IT, Mazandaran University of science and technology msalehi@ustmb.