چکیده:
نگارنده در این گفتار، تفسیر عرفانی از آیه «انالله و انا الیه راجعون» را نقد و بررسی کرده است. پس از تقریر بیان عرفا در این مورد، در مورد سه معنی حرف لام در «لله»، سخن گفته و با نفی سنخیت و عینیت میان خالق و مخلوق، به این نتیجه می رسد که رجوع بندگان به خداوند متعال، به معنای بازگشت انسان به محضر عدل الهی در قیامت است.
خلاصه ماشینی:
"و نعم ما قیل : فرقتی لو لم تکن فی ذا السکون لم یقل انا الیه راجعون راجع آن باشد که باز آید به شهر سوی وحدت آید از تفریق دهر و از آن جایی که مفسر کلام حق (کلام حق اعم است از تدوینی و تکوینی)، در مقام سیر در کتاب الهی سفر مینماید از سوره ای به سوره ای و از آیه ای به آیه ای، و این سیر از دو راه و این سفر معنوی از دو طریق محقق میشود: سنذکره بلسان اهل الظاهر و نحققه بناءا علی ما ذکروه ارباب التأویل ان شاء الله تعالی شأنه .
قطره و دریا یا موج و دریا از تمثیلات رایج عارفان برای اثبات رجوع اینگونه خلق به پروردگار است ؛ یعنی چنان که خورشید به دریا میتابد و آب آن را بخار میکند و بخار به آسمان میرود و سپس بخارها در اثر سرما به صورت قطره های باران به زمین میبارند و جویها و رودها به راه میافتند و در آخر این قطرات به دریا باز میگردند.
مولوی در مورد ورود به جهان هستی و بازگشت به سرای باقی میگوید: بشنو از نی چون حـکایت میکـند از جـداییها شـکایت میکـند از نــیسـتـان تـا مـرا بـبریـده انـد از نفـیرم مـرد و زن نـالـیده اند هر کسی کو دور ماند از اصل خویش باز جوید روزگار وصل خویش مراد از نی، انسان و مراد از نیستان ، اصل وجود و خود خداوند است ."