چکیده:
دو کتاب الأدب الصغیر و الأدب الکبیر، نقطة تقاطع دو فرهنگ ایرانی و اسلامی محسوب میشوند. نویسنده با معیار عقل و خرد، مضامینی را از این دو فرهنگ برگزیده که نه تنها پس از گذشت بیش از هزار سال مورد تأیید خردمندانند؛ بلکه موجب تحسین آنها شدهاند. سبک نگارش ابن مقفع که در نوع خود بدیع و بینظیر است، در کنار مضامین عقلی مشترک در دو فرهنگ اسلامی و ایرانی، موجب شده است عبارات حکیمانة این کتاب که از اولین آثار مکتوب عربی محسوب میشود، تأثیر شگرف و کمنظیری در آثار پس از خود بگذارند. در این پژوهش نشان دادهایم که 30 عبارت حکیمانه از الأدب الصغیر، عینا در دهها منبع عربی نقل شده و دستکم 27 مضمون مشترک با الفاظ مشابه، از این اثر به ادب عربی نفوذ کرده و بسیاری از مضامین آن در فرهنگ و ادب عربی نمود یافته است. این تأثیر شگرف که حاصل اندیشههای مشترک اسلامی و ایرانی است، اگر در منابع عربی بینظیر نباشد، به یقین کمنظیر است. دو کتاب الأدب الص·غیر و الأدب الکب·یر، نقطۀ تقاطع دو فرهنگ ایرانی و اسلامی محسـوب مـیشـوند. نویسـنده بـا معیار عقل و خرد، مضامینی را از این دو فرهنگ برگزیده که نـه تنهـا پـس از گذشـت بـیش از هـزار سـال مـورد تأیید خردمندانند؛ بلکه موجب تحسین آن ها شده اند. سبک نگارش ابن مقفـع کـه در نـوع خـود بـدیع و بـینظیـر است ، در کنار مضامین عقلی مشترک در دو فرهنگ اسلامی و ایرانی، موجب شده اسـت عبـارات حکیمانـۀ ایـن کتاب که از اولین آثار مکتوب عربی محسوب میشود، تأثیر شگرف و کم نظیری در آثار پـس از خـود بگذارنـد. در این پژوهش نشان داده ایـم کـه ٣٠ عبـارت حکیمانـه از الأدب الص·غیر، عینـا در ده هـا منبـع عربـی نقـل شـده و دست کم ٢٧ مضمون مشترک با الفاظ مشابه ، از این اثـر بـه ادب عربـی نفـوذ کـرده و بسـیاری از مضـامین آن در فرهنگ و ادب عربی نمود یافته است . این تأثیر شگرف که حاصل اندیشه های مشـترک اسـلامی و ایرانـی اسـت ، اگر در منابع عربی بینظیر نباشد، به یقین کم نظیر است إن کتابی الأدب الصغیر والأدب الکبیر یعتبران کملتقی لثقافتی الإیرانیة والإس-لامیة . اخت-ار اب-ن مقف-ع مض-امبن کتاب-ه عل-ی أس-اس العق-ل والحکم-ة . فله-ذا ن-ری أن أث-ره بق-ی موی-دا عن-د الحکم-اء فی غص-ون آلاف الس-نبن . فلق-د أث-رت ه-ذه المض-امبن العقلی-ة الت-ی تش-ترک ب-بن الثقاف-ة الإس-لامیة والأیرانی-ة إل-ی جان-ب نمطه-ا الفری-د فی الکتاب-ة عل-ی آث-اره اللاحق-ة ، فله-ذا ل-ه دور ری-ادی ب-بن الآث-ار النثری-ة . ف-نحن فی ه-ذا المق-ال أثبتن-ا أن ثلاث-بن م-ن عب-ارات الأدب الص--غیر الحکمی-ة نقل-ت نق-لا حرفی-اکم-ا أنن-ا نج-د ح-والی س-بعة وعشرین مضمونا منه مشترکا ببن النصوص العربیة . فعلی هذا الأساس نجد لهذا الأثر تأثیرا فی سائر الکتب قلما نجده لأثر غیره .
خلاصه ماشینی:
"عبارت «ا و ثت الآباء الأبناء خیرا من الأدب » در منابع عربی به شکل زیر نقل شده است : ابن قتیبۀ دینوری (١٤١٨، ج ٢: ١٣٦ بزرگمهر)؛ ابـن عبـد ربـه (١٤٠٤، ج ٢: ٢٦٠ بزرگمهـر)؛ ابـن حبـان (بیتا: ٢٢١ حکیمان ایرانی)؛ ابوحیان توحیدی (١٤٠٨، ج ٨: ١٥٧ فیلسوف )؛ ابـن عبـد البـر (١٤٠٩: ١٠٦ حکماء)؛ اسامة بن منقذ (١٤٠٧: ٢٢٩ بزرگمهر).
» در منابع عربی نقل شده است : ابن عبد ربه (١٤٠٤، ج ٢: ١١٥ بدون گوینده )؛ ابن قتیبۀ دینوری (١٤١٨، ج ١: ٣٩٣ حکمـت آل داوود)؛ خوارزمی (١٤١٨: ١٤٩ صحف ابراهیم )؛ ابن طرار (١٤٢٦: ٦٠٨ پیامبر (ص ))؛ ابن حمـدون (١٤١٧، ج ١: ٣٨٧ علی (ع )) در نهج البلاغه نیز آمده است : «لمؤمن ثلاث ساعات : فساعة ی·ناجی فیها رب·ه ، وس·اعة ی··رم معاش·ه ، وس·اعة یجل·ی ب·ین ن·فسه وب·ین لذتها فیما یجل ویجم .
نمودار بسامد منابعی که از الأدب الصغیر تأثیر پذیرفته اند ٥٧ جمله ای که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته ، در منابع عربی به شرح زیر است : ابن حمدون (الذکرة الحمدونیة ) ٢٦، ابن عبد ربه (العقد الفری·د) ١٧ مورد، ابن قتیبـه (عی·ون الأخب·ار) ١٤ مـورد، راغب اصفهانی (محاضرات الأدباء ومح·اورات الش·عراء والبلغ·اء): ١٤ مـورد؛ آبـی (نث·ر ال·در): ١٤ مـورد؛ ابوحیـان توحیدی (البصائر وال·ذخائر) ١٢ مورد؛ ابـن حبـان (روض·ة العق·لاء ونزه·ة الفض·لاء): ١٢ مـورد؛ زمخشـری (ربی·ع الأبرار ونصوص الأخیار) ١١ مورد؛ ابشیهی (المستطرف فی کل فن مستظرف): ٩ مورد."