چکیده:
دستیابی به سرچشمۀ مضامین شعری سرایندگان، و نشان دادن اثرپذیری آنان از یکدیگر، هرچند کاری است ارجمند؛ ولی به سبب همانندی اندیشههای بشری سخت دشوار مینماید. در این میان، آنچه دیریاب است - اما ناممکن نیست - نمودن همساناندیشیها و همسانسراییهاست. در مقالۀ حاضر، نگارندگان پس از مقدمهای کوتاه در بیان مسلمات زندگی و آثار این دانشور ادیب و شاعر ذولسانین اصفهان در قرن هفتم هجری، با استناد به دستنویسهایآثار او و با روش توصیفی - تحلیلی نشان دادهاند که قاضی نظامالدین اصفهانی، در میان شاعران عربیسرا، سخت تحت تأثیر متنبی است؛ هرچند در شعر او نمونههایی از همسانگویی با شاعران دیگر - از جمله سید حمیری، ارجانی و... - هم یافت میشود. دستیابی به سرچشمۀ مضامین شعری سرایندگان ، و نشان دادن اثرپذیری آنان از یکـدیگر، هرچنـد کـاری اسـت ارجمند؛ ولی به سبب همانندی اندیشه های بشری سخت دشوار مینماید. در این میان ، آنچه دیریاب است - امـا ناممکن نیست - نمودن همسان اندیشیها و همسان سراییهاست . در مقالۀ حاضر، نگارندگان پس از مقدمه ای کوتاه در بیان مسلمات زندگی و آثار این دانشور ادیب و شاعر ذولسانین اصفهان در قرن هفتم هجری ، با استناد به دست نویس های آثار او و بـا روش توصـیفی - تحلیلـی نشـان داده اند که قاضی نظام الدین اصفهانی، در میان شاعران عربیسرا، سخت تحت تأثیر متنبی است ؛ هرچند در شعر او نمونه هایی از همسان گویی با شاعران دیگر - از جمله سید حمیری، ارجانی و... - هم یافت می شود. الکش-ف للمص-ادر ال-تی تس-تقی منه-ا أش-عار الش-عراء وتبی-بن الت-أثیر المتب-ادل ب-بن الش-عراء أم-ر یجظ-ی بأهمی-ة کب-یرة فیس-تحق الدراس-ة وب-ذل المزی-د م-ن ال-تمعن والتمح-یص ، إلا أن-ه لا یجل-و م-ن ص-عوبات ق-د تج-ول دون تجقی-ق اله-دف وذل-ک للتش-ابه الموج-ود فی أفک-ار البشر. هذا وإن کان عرض الأفکار والمضامبن الشعریة المشترکة ببن الشعراء یبدو أمرا عسیرا إلا أنه لیس مستحی . بن-اء عل-ی ه-ذا یه-دف ه-ذا البح-ث إل-ی دراس-ة وتبی-بن حلق-ات الوص-ل ب-بن القاض-ی نظ-ام ال-دین الأص-فهانی - وه-و ش-اعر ذو لسانبن فی القرن السابع للهجرة - والشعراء العرب ، وقد أثبت فی مختلف الجوانب إن القاضی نظام الدین قد تأثر بشعر المتنبی وأخذ عنه أکثر م-ن غ-یره م-ن الش-عراء، وإن ک-ان فی ش-عره نم-اذج م-ن المض-امبن الش-عریة المش-ترکة م-ع غ-یره م-ن الش-عراء، کالس-ید الحم-یری، والأرجانی وغیرهما. وقد اعتمد فی البحث منهج یتصف بطابع وصفی - تجلیل-ی یتط-رق بع-د مقدم-ة م-وجزة ع-ن حی-اة الش-اعر إلی دراسة أعماله التی کانت ولا تزال مخطوطة ، وذلک لاستقصاء ما فیها من ملامح التأثر والاقتباس .
خلاصه ماشینی:
"قاضـی این مصراع را از متنبی برگرفته است : لطف··················ت رأی···················ک فی ب···················ری وتک···················رمتی إن الک····················ریم عل····················ی العلی····················اءیجت···················ال (برقوقی، ١٤٠٧، ج ٣: ٤٠٥) قاضی باز در جای دیگری از همین قصیده (ابیات «٣٧» و «٣٨» و «٣٩») چنین گفته است : ک··············م ق·ل···············ت معتم···············داس···············عادة ج···············ده وبم···················اتمن···················واأرج···················ف الض···················لال 2 ): غم··················رات خط··················ب ی·نجل··················ین وعث··················· لج··········دودأه··········ل الفض··········ل س·········وفتق·········ال 3 «وک·················ذاک ت·ع·················ترضالجب················ال ع·················وار ف·ت················زول عنه················اوالجب···············ال جب················ا ل » 4 (نظام الدین اصفهانی، ٧١٠: ٦٤ ر) ترجمه : گوید: بارها - آن گاه که گمراهان با آرزوهای باطل خود دربارة او یاوه سـرایی مـیکردنـد - بـا تکیـه بـر طالع نیک او چنین گفتم : [این ها] مشکلات سختی است کـه [سـرانجام بـا صـبر و شـکیبایی] برطـرف مـیشـود و لغزشی است در پیش پای بخت و اقبال اهل فضل که به زودی تدارک میشود [و به جـای خـود بـازمیگـردد].
حبسیه اشکنوانیه - که بـه نـام قصـیدة «عمیدیـه » نیـز یاد میشود و اثر طبع شاعر بلندپایۀ شیراز، عمیدالدین اسعد بن نصر انصاری فالی ابزری، وزیر سـعد بـن زنگی و در گذشتۀ «٦٢٤» هجری است (برای شرح حـال او نـک : ابـن فـوطی، ١٣٧٤، ج ٢: ٢٠٨؛ و نیـز: جنید شیرازی، ١٣٢٨: ٢١٥، ٣٥٦، ٤٢٧، ٤٣٣ و ٥١٧) - با این بیت آغاز میشود: م·····················ن ی·······················بلغن حمام······················ات ببطح······················اء ممتع·····························ات بسلس·····························ال وخض·····························راء: (ابن فوطی، ١٣٧٤، ج ٢: ٢٠٨) ترجمه : چه کسی به کبـوتران سـرزمین بطحـاء، همانـان کـه از آبـی زلال و سـبزه زاری [دل انگیـز] برخوردارنـد، میرساند که : در یکی از دست نویس های منشآت قاضی، قصیده ای در معارضه بـا قصـیده اشـکنوانیه بـا مطلـع زیـر گزارش شده است : ق············ل للخی············ال ت············ری فی هجره············اح·············الی فاص···············نع بعی···············نی جم···············یلا وآرم فی الم··············اء (نظام الدین اصفهانی، ٧٣٧: ٨٣ ر) ترجمه : گوید: به خیال [روی] یار برگو [تو] که حال و روز مرا در هجران او میبینی، با چشم مـن بـه نیکـی رفتـار کن و (آن نیکی را) در آب انداز ."