چکیده:
این تحقیق با دیدگاه فرانسوی از ادبیات تطبیقی، به چگونگی تأثیر عروه و عفرا بر ورقه و گلشاه عیوقی میپردازد. عروه و عفرا از داستانهای واقعی و عاشقانۀ عرب است، زمان وقوع آن به صدر اسلام برمیگردد و به دلیل عشق پاک (عذری) و عفیف بودن قهرمانان و ناکامیهایشان، بر سر زبانها افتاده و با اندک تغییراتی، به شکل داستان کوتاه، در منابع عربی (بدون مؤلف مشخص) راه یافته است. در آثار عربی، اصل داستان، عاشقانه، کوتاه و از ماجراهای قبیلۀ بنی عذره است و نویسندۀ مشخصی ندارد. عروه در آنجا اغلب عاشقی شاعر نمایانده میشود. عیوقی با اقتباس و گرفتن طرح اصلی داستان از عربی، آن را به رمان متوسطی تبدیل کرده و موضوع حماسه و رزم را (که کنشها و رفتارهای برونگرایانه دارد) به عشق (که با عواطف درونی سر و کار دارد) افزوده است. عیوقی به پر رنگ کردن جنبههای دینی اثر هم با افزودن معجزۀ پیامبر برای مسلمان کردن یهودیان کوشیده است. در این معجزه، پیامبر، عاشق و معشوق را، دوباره زنده میکند تا مدتی به زندگی مشترک بپردازند. این تغییرها مطابق خواست و تمایل دربار غزنوی است که خریداران شعر عیوقیاند. مشخص کردن نکات مشترک و متفاوت دو اثر، و پاسخ به اینکه؛ توفیق یا عدم توفیق عیوقی در چه بوده است و تا چه حد توانسته است که به اعتلای داستان و اندیشۀ اصلی آن در ادب فارسی کمک کند، اهداف و پرسشهایی است که این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی بدانها پاسخ میدهد. .این تحقیق با دیدگاه فرانسـوی از ادبیـات تطبیقـی ، بـه چگـونگی تـأثیر عـروه و عفـرا بـر ورقـه و گلشـاه عیـوقی می پردازد. عروه و عفرا از داستان های واقعی و عاشقانۀ عرب است ، زمان وقوع آن بـه صـدر اسـلام برمیگـردد و به دلیل عشق پاک (عذری ) و عفیف بودن قهرمانان و ناکامیهایشان ، بر سر زبان ها افتاده و با انـدک تغییراتـی ، بـه شکل داستان کوتاه ، در منابع عربی (بدون مؤلف مشخص ) راه یافته است . در آثار عربی ، اصـل داسـتان ، عاشـقانه ، کوتاه و از ماجراهای قبیلۀ بنی عذره است و نویسندة مشخصی ندارد. عروه در آنجا اغلب عاشـقی شـاعر نمایانـده میشود. عیوقی با اقتباس و گرفتن طرح اصلی داستان از عربی ، آن را بـه رمـان متوسـطی تبـدیل کـرده و موضـوع حماسه و رزم را (که کنش ها و رفتارهای برون گرایانه دارد) بـه عشـق (کـه بـا عواطـف درونـی سـر و کـار دارد) افزوده است . عیوقی به پر رنگ کردن جنبه های دینی اثر هم با افزودن معجزة پیامبر برای مسلمان کـردن یهودیـان کوشیده است . در این معجزه ، پیـامبر، عاشـق و معشـوق را، دوبـاره زنـده میکنـد تـا مـدتی بـه زنـدگی مشـترک بپردازند. این تغییرها مطابق خواست و تمایل دربار غزنوی است که خریـداران شـعر عیـوقیانـد. مشـخص کـردن نکات مشترک و متفاوت دو اثر، و پاسخ به اینکه ؛ توفیق یا عدم توفیـق عیـوقی در چـه بـوده اسـت و تـا چـه حـد توانسته است که به اعتلای داستان و اندیشۀ اصلی آن در ادب فارسی کمک کند، اهـداف و پرسـش هـایی اسـت که این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی بدان ها پاسخ میدهد. تعد قصة «عروة وعفراء» من القصص الغرامیة والواقعیة فی الأدب العربی . تکون القصة قدیمة ربما تعود جذورهما إلی فترة ما قبل الإسلام ومما زاد من شعبیتها واشتهارها لدی الناس أنها قصة غرامیة عفیفة مشوبة بأحزان الإخفاق . تناولت القصة المصادر العربیة کما تناقلتها الأفواه ولاکتها الألسنة . استلهم الأدیب الإیرانی «عیوقی » من القصة واستمدها کنواة لمنظومة قصصیة أسماها: «ورقة وگلشاه » إلا أنه خلط منظومته بشی ء من الحماس والبطولة تارکا فیها مسحة دینیة باستعراض معجزات الرسول (ص ) فی طیاتها ما جعل القصة ممتعا ومسلیا عند القارئ الإیرانی . یسلط هذا المقال الأضواء علی ق ة «عروة وعفراء» و منظومة «ورقة وگلشاه » وما بینهما من وجوه الإشتراک والافتراق معتمدا علی المدرسة الفرنسیة فی الأدب المقارن .
خلاصه ماشینی:
"عیوقی شاعر، ورقه و گلشاه را از روی عروه و عفرای عربی (ابوالفرج اصـفهانی ، ١٣٩٢، ج ٢٠: ٢٦٨؛ الانطاکی الضریر، ١٤١٣: ١٩١-٢٠٣؛ الکتبی ، ١٤٢١، ج ٢: ٦٠-٦٣؛ جاد المولی ، ١٣٩٢، ج ٤: ١٢١-١٢٨ و منابع دیگـر)، و پـیش از نظـامی و سـرایش لیلـی و مجنـون و قبـل از سـروده شـدن یوسـف و زلیخـای منسوب به فردوسی ، سرود؛ بر مبنای گرایش خاص دربار غزنوی به عربیت و مقابله بـا شـاعران و عناصـر مختلف داستان های حماسی ، دربار غزنوی از شاعران خویش انتظار داشت کـه بـه سـرودن منظومـه هایی بپردازند که هم با روح خوشباشی و دیـن و دنیـاداری دربـار و هـم بـا گـرایش زبـانی و هـم بـا خواسـت سیاسی آنان که تحقیر آثار و کسانی چون شاهنامه و فردوسی اسـت ، هـم سـو باشـد (صـفا، ١٣٧٧: ١٦١- ١٨٠).
(عیوقی، ١٣٦٢: ١٥٤-١٥٥: ابیات ٢٠٧٢-٢١٠٦) به طور خلاصه ، سفر ورقه برای کسب مال و دارایی؛ طرح مهریه به عنـوان گـره داسـتان و نـاتوانی ورقـه در پرداختن آن ؛ شعر سرودن ورقه و گلشاه ؛ یکسانی مکر عم ورقه در کشـتن و دفـن کـردن گوسـفند و فریب خوردن ورقه از اینکه این گور گلشاه است ؛ حفظ پیرنگ اصـلی و عاشـقانۀ داسـتان در فارسـی بـا وجود وارد شدن رزم به آن ؛ استفاده از مسافران برای رساندن پیام عاشـق و معشـوق بـه یکـدیگر؛ مـرگ ناکامانۀ عاشق و معشوق و ناگشوده ماندن گره اصلی داستان ؛ موافقت همسر شامی عفرا با ملاقات آنـان ؛ عفیف بودن و پاک ماندن عاشق و معشوق ؛ دخالت خویشان عـروه بـرای گشـودن گـره زنـدگانی او؛ از مشترکات متن فارسی و عربی میباشند."