چکیده:
سیل یکی از مخربترین بلایای طبیعی است که در طول تاریخ خسارت های زیادی را به مردم تحمیل کرده و میکند. از این رو، هدف غایی این مطالعه ی همدید، تبیین اندرکنش های کلیدی میان جو و محیط سطحی و به عبارتی کشف رابطه ی میان الگوی گردشی موجد بارش های سیل زا در منطقه ی قم به منظور پیش بینی وقوع رگبارهای منجر به سیل است. بدین منظور برای تحلیل همدید بارش های سنگین فروردین 1388 استان قم که پدیده ی سیل را به همراه داشت، با استفاده از رویکرد محیطی به گردشی، الگوهای گردشی ایجاد کننده ی بارش های سیل زا شناسایی شد و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بارش های سیل زا در منطقه غالبا از ادغام دو سامانه ی کمفشار نشأت می گیرند: الف) کم فشارهای مهاجر همراه با جبهه از سمت شرق مدیترانه و ب) کم فشارهای منطقه دریای سرخ. در عین حال، الگوهای ضخامت جو، منطقه ی کژفشاری شدیدی را آشکار ساخت که ناشی از برخورد توده هوای سرد عرض های بالایی با هوای گرم و مرطوب نفوذی از سمت شمال آفریقا می باشد. تحلیل الگوهای تابع همگرایی شار رطوبت نیز نشان داد که بارش های سیل زا نتیجه ی شارش رطوبت از پهنه های آبی مدیترانه ی شرقی، دریای سرخ شمالی و خلیج فارس به منطقه ی قم و انباشت رطوبت در این پهنه است.
خلاصه ماشینی:
به عبارت دیگر، پایگاه داده ی این پژوهش از دو گروه متغیر تشکیل شده است ؛ یک گـروه متغیرهـا و داده های جوی مشتمل بر ارتفاع ژئوپتانسیل ١ تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال (برحسب ژئوپتانسیل متر)، باد مداری و 2 باد نصف النهاری ٣ (بر حسب متربر ثانیه ) و نم ویژه (بر حسـب گـرم بـر کیلـوگرم ) طـی سـاعت هـای ٠٠:٠٠، ٠٦:٠٠، ١٢:٠٠ و ١٨:٠٠ گرینویچ در محدوده ٠ تا ٨٠ درجه ی شمالی و ٠ تا ١٢٠ درجه ی شرقی بـا تفکیـک مکانی ٢/٥×٢/٥ درجه ی که از پایگاه داده (NCEP/NCAR)٤ وابسته به سازمان ملی جو و اقیانوس شناسی ایالات متحده آمریکا برداشت شده است و گروه دیگر داده های بارش روزانه ایستگاه های بارانسنجی منطقه طی روزهای ٩ تا ١٣ فروردین ماه ١٣٨٨ (٢٩ مارس ٢٠٠٩ تا ٢ آوریل ٢٠٠٩) می باشـد (جـدول شـماره ١).
در نهایـت نقشـه هـای الگوهـای گردشی تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال ، الگوهای ضخامت جو ترازهای ١٠٠٠-٥٠٠ هکتوپاسکال و تابع همگرایی شـار رطوبت از روز ٩ تا ١٣ فروردین ١٣٨٨ (که از نظر تقویمی منطبق بـر ٤٨سـاعت قبـل از شـروع بـارش هـای رگباری تا پایان فعالیت طوفان می باشد) با استفاده از داده های اخذ شده از پایگاه اطلاعاتی NCEP/NCAR به ترسیم الگوهای حاکم بر بارش ها پرداخته و شرایط همدید سیل مزبور در منطقه ، مورد بررسی و تفسیر قـرار گرفت .
نقشه های الگوهای گردشی تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال نشان داد رخداد بارش های سـیل زا در قم عمدتا از ادغام دو سامانه ی همدید نشأت می گیرد: کم فشارهای مهاجر همراه با جبهه که از جانب شرق مدیترانه به سوی ایران شارش می یابند؛ کم فشارهای منطقه ی همگرایی دریای سرخ در شرق این دریا بر روی شبه جزیره ی عربستان .