چکیده:
از جمله ویژگی های اصلی سامانه کره زمین تغییرات آب و هوایی است که در اثر آن در مقیاس زمانی کوتاه و بلند عناصر آب و هوایی مثل دما و بارش دچار نوسانات می شود. خشکسالی از جمله نوسانات آب و هوایی است که بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک دنیا را با شدت و ضعف مورد تاثیر قرار می دهد. هدف اصلی این پژوهش شناسایی ساز و کارهای همدید موثر در بروز دوره های خشک ماهانه در سواحل جنوبی دریای خزر و ارائه الگوهای آن می باشد. برای شناسایی الگوهای تاثیرگذار بر خشکسالی منطقه، آمار سی ساله دما و بارش (2006-1977) منطقه پژوهش، استخراج و با استفاده از نمره استاندارد (Z) ماه های خشک و مرطوب مشخص گردید. در ادامه نقشه های همدیدی با استفاده از نرم افزار GRADS بر اساس داده های ارتفاع ژئوپتانسیلی، فشار و امگا در ترازهای دریا، 850، 700 و 500 هکتوپاسکالی تهیه گردید و جهت استخراج الگوی مربوط مورد بررسی قرار گرفت. پردازش آماری داده های بارش و دما نشان می دهد که در بیشتر ماه های پر بارش، شاخص استاندارد بارش مثبت و شاخص دمای هوا منفی است، یعنی به واسطه بارش زیاد دما نیز از حد نرمال پایین تر قرار می گیرد و وارون آن برای خشکسالی مشاهده می شود. یعنی بارش کم با شاخص استاندارد منفی با شاخص بالای دمای هوا همزمانی دارد. نتایج حاصل از نقشه های همدیدی نشان داد که پرفشار سیبری و سامانه بندالی (مانع) شرق اروپا مستقر بر روی کوه های اورال بیشترین تاثیر را در سواحل جنوبی دریای خزر اعمال می کند، به طوری که با ایجاد سامانه بندالی و جابجایی مکانی آنها سبب خشکسالی و ترسالی در منطقه می شود.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش سعي بر آن دارد با استفاده از داده هاي طولاني مدت دما و بارش و مشخص نمودن دوره هاي خشک و مرطوب ، و استفاده از نقشه هاي ترازهاي مختلف جو الگوهاي همديد خشکساليهاي فراگير سواحل جنوبي خزر را شناسايي و مورد ارزيابي قرار دهد.
در نقشه فشار سطح دريا، مشاهده ميگردد که سلول پرفشاري در شمال غرب کشور شکل گرفته است و همفشار ١٠١٨ هکتوپاسکال آن سواحل جنوبي خزر را پوشش داده و جريان هاي شمال غربي روي منطقه حاکميت دارد.
/ / شکل ٢: نقشه هاي ميانگين و آنومالي فشار سطح دريا و ارتفاع ژئوپتانسيلي ٧٠٠ ، ٥٠٠، امگا و ژئوپتانسيل ٨٥٠ هکتوپاسکالي(فوريه ١٩٩٩) فوريه ١٩٨٣ (ماه خيلي خشک ): در اين ماه متوسط شاخص استاندارد بارش در ايستگاه هاي منتخب ١/٤٧- است که هر ٢٠ ايستگاه داراي شاخص منفي هستند.
در تراز ٨٥٠ هکتوپاسکال ، به واسطه سامانه بندالي غرب اروپا محور پشته عربستان قدري به غرب منتقل شده است و ناوه بادهاي غربي روي درياي خزر قرار گرفته است که منطقۀ مورد مطالعه منطبق بر منطقه همگرايي اين ناوه است .
در تراز ٧٠٠ هکتوپاسکال ، بواسطه سامانه بندالي شکل گرفته در غرب اروپا ناوه مديترانه ضمن تقويت عميق تر شده و زبانه هاي آن به کشور رسيده است و جريان هاي جنوب غربي در منطقه از شدت بيشتري برخوردارند.
S. Drought of 1998 With a GCM, Journal of Climate, Vol. 25, 3946-3965.