چکیده:
در این مقاله آموزه شناخت فطری خدا، حس الوهیت، مفهوم اصلی این حس، وضعیت آن در قبل و بعد از هبوط، تأثیر گناه بر این حس و آثار معرفتی آن بر ذهن انسان در اندیشه جان کالون به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. شناخت خدا و توانایی داشتن چنین شناختی اساس معرفتشناسی دینی کالون را تشکیل میدهد. انسان در اصل به صورت خدا آفریده شده و از فطرت الاهی برخوردار است. آگاهی از وجود خداوند و شناخت او دو جنبه دارد. یکی ادراک اینکه خدا وجود دارد و دوم درک آنچه که از شناخت جلال او عاید انسان میشود. خداشناختی از خود را در قلب هر انسان قرار داده است. کالونآنرا «حسالوهیت» مینامد. شناخت خدا بهواسطه حس الوهیت دارای مؤلفههای شناختی– متافیزیکی و شناختی– اخلاقی است. او با این حس هم میتواند دریابد که خدایی هست و هم وظایف اخلاقی خود را در قبال خالق و همنوعان خود درک کند. اما نباید حس الوهیت را با تجربهدینی یا مواجههعرفانی با خدا یکی دانست. این حسناآگاهانهوغیرانتخابی، فراگیر، بالقوه، غیراکتسابیو ناآموختنیاست. کسانی که خداوند را نمیپذیرند به دلیل عدم پرهیزکاری و معصیت خداوند، این نور طبیعی را در خود خاموش کردهاند. حس الوهیت پس از هبوط ناقص و تباه گشته، اما کلا نابود نشده است و میتواند با فیض خدا احیا گردد.
خلاصه ماشینی:
او در کتاب مبادی دین مسیحی به علت توجه انسان به خداوند اشاره می کند: «من دریافتم که به چه علت ما نه تنها درک می کنیم که خدایی وجود دارد بلکه تا این حد به عظمت او توجه داریم ؛ علت این است که او شایسته توجه ماست » (١٣، ج١، ص: ٣٩).
١. جایگاه حس الوهیت (فطرت الاهی انسان ) نخستین کتاب مبادی دین مسیحی کالون با بحث از این مسأله اساسی الاهیات مسیحی آغاز می شود: ما چگونه خدا را بشناسیم ؟ او در پاسخ به این پرسش می گوید که شناخت عمومی خدا را می توان در آفرینش –در آدمیان ، در نظام طبیعت و در خود روند تاریخی – تشخیص داد.
٤. ویژگی های حس الوهیت کالون با پذیرش حس الوهیت و گرایش فطری نسبت به خدا، بر آن است که این گرایش به نوبه خود از ویژگی هایی برخوردار است : - ناآگاهانه و غیر انتخابی بودن ؛ انسان به طور آگاهانه برای داشتن این باور به خدا دست به انتخاب نمی زند و این کشش فطری و خودجوش طبیعی که در همه آدمیان قرار دارد، نوعی شناخت اجمالی و عام و مبهم است که نیازمند شکوفایی ، پرورش و شرایط مناسب است (٢٤، صص : ١٧١-١٧٣).
- غیر اکتسابی و ناآموختنی بودن : کالون آگاهی به خدا را آموزه ای می داند که همگان از همان زمان جنینی و در رحم مادر خود دارند و آموزه ای نیست که از راه های متعارف ، مانند تعلیم ، درس ، استاد و مدرسه حاصل شده باشد؛ از این روست که طبیعت و فطرت ، اجازه فراموشی آن را به هیچ کس نمی دهد؛ هرچند ممکن است در اثر عوامل بیرونی مورد غفلت یا فراموشی قرار گیرد(١٣، ج١، صص : ٤٥-٤٦).