چکیده:
زبان یک نظام است و هر نظامی دارای عناصری است و اختلافات زبانی و گوناگونی آن در عناصر زبان بوده، هر زبانی علاوه بر همگانیهای زبانی، قواعد ویژة خود را دارد.زبان رایج در منطقة شمالغرب ایران ترکیآذربایجانی است و در روند آموزش هدایتشده و کاربرد زبان دوم در مناطق دوزبانه باعث تداخل در عناصرزبانی میشود. لذا لازم است دو زبانفارسی و ترکیآذربایجانی از نظر ردهشناسی و عناصرزبانی مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله نخست به تعاریف و مبانی هریک از عناصرزبانی از نظر صاحبنظران پرداخته شده، سپس اختلافها و اشتراکهای ساختاری دو زبان در سطوح؛ واج، هجا، واژک و واژه، گروه و ترکیب و نیز جمله تحلیل گردیده است. اکثر واجهای زبانفارسی در ترکیآذربایجانی وجود دارد و ترکیآذربایجانی چند واج بیشتر از زبانفارسی دارد.ساختار هجا در ترکیآذربایجانی جایگاه ویژهای دارد و قانون هماهنگیآواها بر این زبان حاکم است. ساختار واژه، گروه و ترکیب متفاوت با زبانفارسی است و ساختار جمله با فارسی یکسان است و حرف ربط در ترکیآذربایجانی وجود ندارد و برای پیوند جملات مرکب از وجوه مصدری، وصفی، قیدی و ... افعال استفاده میشود.
خلاصه ماشینی:
کلید واژهها: ردهشناسی(Typology) پیوندی ((Agglutinative ترکی آذربایجانی (Azarian turkish) عناصر زبانی (Lingual elements) هماهنگی آواها(Harmony of voices) مقدمه: یکی از پدیدههایی که عامل پیشرفتهای بشری و وجه تمایز گستردگی زندگی انسانی با موجودات دیگر در طول اعصار متمادی بوده، مسلماً زبان است و سیر تکاملی جوامع انسانی بدون آن نه تنها میسر نبوده، بلکه قابل تصور نیز نمیباشد.
مقایسة عناصر زبانی فارسی و ترکیآذربایجانی واج(آوا)(11)، واجگونه:(12) واج عبارت است از کوچکترین واحد صوتی ممیّز معنی که از تقطیع دوم زبان بهدست میآید.
زبان فارسی و ترکیآذربایجانی نیز از این تقسیم جدا نبوده، زبانفارسی دارای شش واکه(مصوت) و بیستوسه همخوان(صامت) و در مجموع دارای بیستونه واج یا آواست.
به این ترتیب تمام واجهای زبانفارسی اعم از واکه و همخوان در زبان ترکیآذربایجانی وجود دارد و تنها تفاوت در واج /ک (k )/ میباشد.
همچنین در ترکیآذربایجانی همخوان / ر (r)/ پیشکامی- لثوی است اما در فارسی میانکامی و در انگلیسی پسکامی بوده، در هر سه زبان به صورت لرزشی تلفظ میشود.
اما زبان ترکی از ردة زبانهای پیوندی است و در اینگونه زبانها واژه از اجزای کوچکتر معنیدار تشکیل میشود که به دنبال یکدیگر پیوند مییابند و هم معنی واژگان و هم رابطة دستوری آن را آشکار میسازد.
) «همة فعلهای ترکی، دستورمند (با قاعده) هستند و از قانون واحدی (آیین هماهنگیآواها) پیروی میکنند؛ جز فعل ناقص کهن مردة "ایمک" معادل"هستیدن" (= استیدن = بودن ) فارسی که در زبان زنده و پویای ترکی برخی از ساختهای آن در دو نقش فعل معین و فعل ربطی بهکار میروند؛ مانند دو فعل "ایدێ" و"دێ" در دو جملة زیر که اولی، نقش ربطی و دومی، نقش فعل معین دارد: یاشار غایب ایدێ.
ترتیب ارکان جمله در زبان فارسی و ترکیآذربایجانی یکسان است.